رەوشەنبیریا بهەڤرەژیانێ و فقها دیالۆگێ
- 15-08-2018, 00:00
بەهایێ ڤان جۆرە دیالۆگا ل وی دەمی پر دبیت ئەگەر پەیوەندیێن مەعریفی و بەشداریا رەوشەنبیری تا دگەهتە تەڤ پەیوەندیێن هەر چار نەتەوا خۆرت ببن، بتایبەتی ئەگەر بهەڤرەژیانا ئاشتیانە و بەرژەوەندیێن هەڤبەش یێن نها و داهاتی ببن پێشدەستیا هەموو كارەكی وبەهادایەنەكێ، هەروەسا داكۆكی لسەر ئالیێن ئەرێنی و خالێن هەڤبەشێن گرێدایێ بەهایێن مرۆڤایێ بهێت كرن نەمازە پەیوەندیا برایینی دنێڤبەرا گەل و نەتەوان دا، ومافێ وان بۆ دیاركرنا چارەنڤێسا خوە
عەبدولحوسێن شەعبان
لدەما رەگەزپەرستی وئالیگری و توندكاری و تیرۆر بهەموو جۆر وبەهانە و سەدەمێن خوەڤە ببیتە مەترسیەك لسەر مرۆڤایەتیێ بگشتی، ئەڤ مەترسیە لسەر جڤاك و نەتەوێن پاشكەفتی یێن كو ژبەر شەرێ هەڤدوو و ململانا نافخوەیی دنالن دووجارا زێدەترە و رەنكڤەدانا خوە ژی لسەر پێشكەتن و گەشەكرنا وان هەیە، ژبلی ڤێ مەترسیێ ژی ئەگەر ركمانیێن دەرەكی ژی هەبن كو هەول بدەن ژبۆی دروستكرنا فتنەگەری و هەلكرنا ئاگرێ شەرەكێ نافخوەی و هەرێمی برێیا چاندنا گیانێ دووبەرەكی و دژاتیكرنێ دنێڤ وان نەتەوێن پاشكەفتی دا. بتایبەتی دوان دەڤەرێن كو ئامادەنە بۆ ڤان كاران و بێتر ل هەڤدووركەتن و شەركرنێ تا دگەهتە شەرێن نەتەوی و ئۆلی و تائیفەگەری ، ئەڤ یەك ل رۆژهەلاتا دوور و ناڤێن نێزیكە ویا بەلاڤ دبیت.
ئەڤ ململانا خوینەلۆ تەنێ یەك گروپ یان گەل و نەتەوە و مللەتەك یان ژی دەولەتەك و دەڤەرەكا دیاریكری و زمان و ئایین و تائیفەكە ڤەنەگرتیە، لێ هەموو بوینە قوربانی و سوتەمەنیا ڤێ ململانێ، ئەڤجا چ ب حەزا خوە بیت یان ژی ببێ حەز و ددەمەكی دا هێزێن نێڤدەولەتی و هەرێمی) ) هەولدانە ڤێ رەوشێ بۆ بەرژەوەندیێن خوەیێن تایبەت بكار بینن و ئیسرائیل ژی یەكەم مفادەرە و ب دەرفەت دیت كو پرۆژێ دەولەتا خوەیا ( نەتەوەیی) یەهودی رابگەهینیت.
لێرەدا گرینگی یا رەوشەنبیریا بهەڤرەژیانێ و فقها دیالۆگێ دهێتە پێش ژبۆی بهێزكرن و موكمكرنا وان كێماسیێن هەڤبەشێن مرۆڤان كو ئەڤرۆ بوینە پێدڤیەكا سەرەكی ژبۆی بەردەوامی و پێشخستنا پەیوەندیا دنڤبەرا نەتەوە و گەلاندا، نەمازە ژوان نەتەوێن هەرێمێن ( عەرەبی و توركی و فارسی و توركی و كوردی)، ئەڤ یەك دهێت پشتی دەرباس بوونا بێتر ژ چاخەك و دەهـ سالان بسەر جوداهی و شەرەنیخێن واندا، كو نها هەر وەكی دبێژن بویە (فەرزوعەین نەوەك فەرزو كیفایە)، هەروەها بویە هزر وبیرەك ژجەم رەوشەنبیر و ئەكادیمی و چالاكڤانێن سڤیل و هندەك ژ عەرەبا كو داخواز دكەن پرۆژێ دیالۆگا مەعریفی و رەوشەنبیری بەردەوام بیت ژبۆنا دانانا پەیوەندیەكا گونجایی و وەكهەڤ دنڤێبەرا نەتەوێن هەرێمێ دا و ئارمانجا وێ ژی گرینگدان وپیرۆزكرنا بەهایێن هەڤبەشێن مرۆڤایێ یە، وەكو ئازادی، وەكهەڤی و دادوەری و بەشداری و شەراكەت و ئاشتی و لێبورین و ژیانا هەڤبەش و كێمكرنا جوداهیان، ژبۆی كو ئەو جوداهی نەبن سەدەما سەرهەلدانا ناكۆكیان و بوهوژاندنێ و بن پێكرنا مافێن هەڤدوو، بتایبەتی لدەما هەول دهێت دان بۆ بن پێكرنا مافان و بەهایێن هەڤبەش و یەكبوونا مرۆڤایێ، لدەمەكی كو جوداهی و ناسنامەیێن لاوەكی و زمانێن وان یێن تایبەت و تایبەتەمەندیێن وان بئاوایەكی گشتی هەبوونا بهێزتر دكەت.
كۆربەندا هزرا عەرەبی چەند گەرێن دیالۆگا عەرەبی – توركی، عەرەبی – ئیرانی، و عەرەبی – كوردی لخوە گرتن و داخوازا دیالۆگەكا گشتگیر لبن ناڤێ ( ستونێن هەرچار نەتەوا) كر و ل عەمانێ ئەمیر حه‌سه‌ن كورێ تەلالی چاڤدێریا وێ كر و هزرا وێ دیالۆگێ ژی پێكهاتیە كو دیالۆگ ئامێرەكێ شارستانییە ژبۆ خۆرتكرنا رەوشەنبیریا لهەڤگەهشتن و هەڤكاری و كارێ هەڤبەش، بتایبەتی دنێڤبەرا رەوشەنبیران و خوەدی بریاران دا، ب ئارمانجا گرتنا كەلێن وكێماسیا ژئالیەكی و پێشدابرن و گەشەپێكرن و بەشداریێ دچێكرنا بریار و جێبەجێكرنا وێ دا ژئالیێ دن. ئەڤ دەستپێشخەریە وەكو هەولەكێ بو ژبۆ پشتەڤانیا وان گەرێن دیالۆگێن دەستپێكی كو ل تونس و بەیروت برێڤەچون بمەرەما دروستكرنا پرۆژەكی بۆ پێشەرۆژێ دبن ناڤێ ( ستونێن هەرچار نەتەوا) بۆ عەرەب و تورك و فارس و كوردا.
لدەمێ ئەمیر حه‌سه‌ن بانگ ل بەشداربویان كری، داخوازكر كو لۆژیكا عەقلی و رەوشتێ دیالۆگێ بكاربینن و تەكەز لسەر پێكهاتەیا دیموگرافیا هەر چار نەتەوا كر كو هەڤرشی گەلەك ركمانیان بویە، سەرباری هەبوونا ناكۆكیان دنێڤبەرا واندا، لێ پێدڤیە ئەم ئەوا جوداهیێن كو كۆنترۆلا خالێن هەڤبەشێن مەكریە پاش گوهـ بێخین و پشتی هنگی نڤێساند: ئەڤ دیالۆگە یەكەم گاڤە هەولا ئەفراندنا خالێن هەڤبەش دنێڤ وان چار ستونا دا ددەت و ئامێرەكە بۆ گەهشتن و رێكەفتن لسەر ناسنامە و زمانەكێ گشتیگر...ژبەر كو مەترسی لسەر هەمووان هەیە. ژبەر ڤێ یەكێ دانانا چارچۆڤەكێ شێورمەندی و بانەكێ ئارام و هۆشیاریەكا هەڤبەش بۆ هەمووان پێویستە، ب ئارمانجا پاراستنا هەمووان هەروەها پاراستنا شارستانی و زمانێ مە ژوان كەسێن كو حەز ژێ ناكەن و هەول ددەن مە پارچە بكەن بۆ چەند ناسنامێن لاوەكی ولاواز.
بەهایێ ڤان جۆرە دیالۆگا ل وی دەمی پر دبیت ئەگەر پەیوەندیێن مەعریفی و بەشداریا رەوشەنبیری تا دگەهتە تەڤ پەیوەندیێن هەر چار نەتەوا خۆرت ببن، بتایبەتی ئەگەر بهەڤرەژیانا ئاشتیانە و بەرژەوەندیێن هەڤبەش یێن نها و داهاتی ببن پێشدەستیا هەموو كارەكی وبەهادایەنەكێ، هەروەسا داكۆكی لسەر ئالیێن ئەرێنی و خالێن هەڤبەشێن گرێدایێ بەهایێن مرۆڤایێ بهێت كرن نەمازە پەیوەندیا برایینی دنێڤبەرا گەل و نەتەوان دا، ومافێ وان بۆ دیاركرنا چارەنڤێسا خوە.
هەروەسا بەیانناما داویێ یا وێ جڤینێ هن راسپاردێن گرێدایی سەبارەت بەردەوامی و ئەكتیڤكرنا نەرینێن هەڤبەش لخوە گرتبون، دگەل پێكئانینا تیمەكا كاری ژبۆی كاربكەت لسەر بوارێن جودایێن پەیوەندیا و گەشەپێكرن و هەڤكاریێ و بەهایێن جوانێن مرۆڤایێ، هەروەها كاركرن لسەر ڤەگوهاستنا دیالۆگێ بۆ پایتەخت و باژێرێن ستونێن هەرچار نەتەوا دگەل گرینگیدان ب تەخا لاوان و ئامادەكرنا وان بۆ قەبولكرنا گیانێ برایینی و خالێن هەڤبەشیێن مرۆڤان.
هەروەسا ئەگەر كۆمكارا عەرەبی ژی وەكو رێكخراوەكا هەرێمایەتی و رێكخراوا هەڤكاریا ئیسلامی بەشداریێ دپێشخستنا پرۆژێ دیالۆگا گشتیگر دا بكەن كارەكی پر باشە، ئەو ژی لسەر شەنگستێ بەهایێن مرۆڤایێ ژبۆنا خۆرتكرنا رەوشەنبیریا بهەڤرەژیانێ و فقها دیالۆگێ و بەرسینگرتنا دیاردا رەگەزپەرستی و توندكاری و تیرۆرێ وئەڤ یەك ژی دبیت بهەڤكاری دنێڤبەرا حكومەت و سازیێن جڤاكا مەدەنی و چالاكڤانێن سیاسی و هزری و رەوشەنبیری و سازیێن ئەكادیمی و پەروەردەیی دا.
