دیالۆگ، کلیلێکی گرنگە

لوقمان عەبدوڵڕەحیم فەیلی وەرگیڕانی/ صباح کوردستان لەگەڵ زیادبوونی ئاڵۆزی لە قەیرانی هەڵبژاردنەکانی عێراق و پێکهێنانی حکومەت لەنێوان لایەنە سیاسییەکانی عێراقدا، کە دەبێ لەو وڵاتانەی دیموکراسین و دەستاودەستکردنی ئاشتیانەی دەسەڵات هەیە رووداوێکی ئاسایی بێت، وایدەبینم گونجاوە هەوڵی خستنەڕووی بیرۆکەی دیکە بدەین بۆ چارەسەری قەیرانەکە لە رێگەی دیالۆگەوە، بۆئەوەی چارەسەرەکە سوودبەخش و بەرهەمدار و بەردەوام بێت و دۆخەکە بەرەو باشتر بگۆڕێت و هاوکار بێت لەبەهێزکردنی سیستمی دیموکراسیەتی تازەپێگەیشتوو. راستە ئێمە روبەڕووی قەیرانی دەستووری یان رەهەندی یاسایی روون و ئاشکرا دەبینەوە، بەڵام لەهەمانکاتدا پێویستی بە خوڵقاندنی کەشی سیاسی هەیە بۆ پەلەکردن لە چارەسەرکردن. بۆ ئەمەش کۆمەڵێك پێداویستی دیالۆگی گرنگ و پێویست هەن دەبێ سیاسییە بەڕێزەکان بەهەموو پڕۆژە جیاوازەکانیانەوە بیری لێبکەنەوە بەپێی توانا تەبەنیان بکەن، ئەوانیش بریتین لە : گەیشتن بەفەرهەنگی وشە و چەمکە هاوبەشەکان بەپێی توانا لەنێوان لایەنەکاندا بۆئەوەی قۆناغەکانی دیالۆگ کورتبکرێنەوە و بنەمای راست و دروست بۆ بونیاندنانی لێکتێگەیشتنی هاوبەش دابنرێن. گەڕان بەدوای زەمینەیەکی هاوبەش لە دیدگای ئایندەیی بۆ بەستنی دیالۆگ لەگەڵ لایەنەکانی دیکەدا. دۆزینەوەی کەناڵی راستەوخۆی پەیوەندی لەکاتی قەیرانەکاندا (با ناوی بنێین هێڵی گەرم یان راستەوخۆ) لەنێوان سەرکردەکاندا بۆئەوەی ئاڵۆزییەکان زیاتر نەبن بەتایبەت کۆمەڵگای ئێمە لای باشترە پەیوەندییەکان کەسی و راستەوخۆ بن، وەك پێشینەیەك بۆ بونیادنانی متمانە لەجیاتی دابەشبوون و گفتوگۆی مێدیایی. داننان بە هەڵەکانی رابردوو، تەنانەت ئەگەر تەنها لەسەر خودی خۆشت بێت، ئەمەش دوای پێداچوونەوەی رۆڵی هەر لایەك دەبێت. کردنەوەی کەناڵی راستەوخۆ و بەردەوام لەنێوان راوێژکارانی سەرکردەکان بۆئەوەی دیالۆگ نەوەستێت. هەوڵدان بۆ بەنێودەوڵەتی نەکردنی بابەتەکان بەبێی توانا، لەبەرئەوەی زیاتربوونی دەستێوەردانی لایەنە دەرەکییەکان ئاڵۆزییەکان زیاتر دەکات و قەیرانەکانیش بە فشاری دەرەکی کۆتاییان نایەت. کارکردن بۆ دەستنیشانکردنی رێنیشاندەری رێگا بۆ هەڵوەشاندنەوەی قەیرانەکە لەچوارچێوەی چەتری دەستوور، و بەشێوەیەکی ئاشتیانە مامەڵە بکرێت دوور لە هەڕەشەی هەڵگرتنی چەك و گردبوونەوە لەسەر شەقامەکان، هەروەها کارکردن بۆ چەسپاندن و پتەوکردنی دیموکراسی، و سەربەخۆیی دادگاکان، و پاڵپشتیکردنی چەمکەکانی هاوولاتیبوون و مافە دەستوورییەکان. بەگشتی گەڕان بەدوای چارەسەری عێراقی لەپێش هەموو شتێکدا و دواتر داواکردنی هاوکاری لە دەرەوەی سنووری ولاتدا. وازهێنان لە هەڕەشەکردنی سەر سەکۆی راگەیاندنەکان دژ بەوانەی تر و تۆمەتبارکردنی بەکرێگیراوی و نانیشتیمانی بوون و وشەی دیکەی کە دەبنە هۆی ئاڵۆزتربوون و چەسپاندنی رق و گواستنەوەی کێشەکان بۆ شەقام لەجیاتی ئەوەی لەدەست سەرکردە و پیاوماقوڵاندا بێت. پێویستە چینی سیاسەتکار هۆشیاری ئەوەیان هەبێت کە عێراق و گەل و مێژوو و قەوارەکەی ئەمانەتن لەئەستۆیاندان و ئەوان لەهەر موسیبەتێکدا توشی ئەم وڵاتە بێت بەرپرسیارن لەبەردەم خوا و مێژوودا، و ئەوان دەبێ بەرژەوەندی عێراق لەسەرووی هەموو حساباتە حزبی و سیاسی و تایەفی و مەزهەبییەکان دابنین، چونکە مێژوو رەحم بەکەس ناکات. دەبێ بزانین ئەوەی کە ئیستا لە جووڵە و گەرموگوڕی نێوان خودی لایەنە سیاسییەکان و نێوان دامەزراوەکانی دەولەتدا دەبینین هاوکارە لەوە ولات تواناکانی لە ئیدارەدانی دەولەت لەدەستبدات، کە بە ئاراستەی تونێڵی تاریکدا هەنگاودەنێن ئایندەکەیان دیار نییە، ئەمە لەدەستدانی هەیبەت و یەکانگیری دەزگاکانی دەوڵەتە کە ناتوانین بەبێ ئەفراندنی رێنیشاندەری پڕۆژەی نیشتیمانی بیگەڕێنینەوە بۆ ئەوەی گرێکوێرەکان بکرێنەوە.بەشێ گەورەی ئەم ئاڵۆزیانە راستین وپێویستیان بەهەڵوەستەکردن هەیە لەلایەن هەمووانەوە لەگەڵ پێویستی چاوپۆشین لەهەندێك شتی لاوەکی، و بەشێكی دیکەیشیان دروستکراون و پێویست ناکات تیشکی بخەینەسەر یان لەچارەسەرکردندا لەپێشەوەیان دابنێین، خوایە گرێی ئەو گەلە بکەیتەوە و خەم و خەفەتەکانی لەباربەرێت.