هاوپەیمانێتی و دەستپێشخەرییە سیاسییەکان

عەلی حەسەن فەواز وەرگیڕانی/ صباح کوردستان   بەستنەوەی هاوپەیمانێتییەکان بە حساباتەکان ئاراستەیەکی راستەقینەیە ئەم وڵاتانە گرەوی لەسەر دەکەن، بەڵام بەردەوام بە مەترسیدار دەمێننەوە، چونکە بەرژەوەندییەکانی وڵاتە زلهێزەکان بەرژەوەندی وڵاتانی ناوچەکە نییە، و حساباتی نێوانیشیان لەسەر چەندین دۆسییەدا لەیەکدابڕاون، کە پێویستیان بە (دوور رووانین)هەیە زیاتر لە مەیلەلانی سەرکیشی و گرەوە سەربازییەکان، چونکە دیاردەی شەڕە (سیاسی و تایەفی)ییەکان لەگەڵ سەرکەوتنی سەربزاییدا یەکلانابنەوە، رەنگدانەوەکانی، و شەڕە بچووکەکانی توندوتیژتر و خوێناویترن، ئەوەی کە لەسۆماڵ و لیبیا و یەمەن و تەنانەت لە عێراقیشدا روودەدات شاهیدی واقیعی مەترسییەکانی وەهمی سەرکەوتنە سەربازییەکانن..       دیمەنی سیاسی عێراقی لە قۆناغی دوای هەڵبژاردنەکاندا چەندین خوێندنەوەی جۆراوجۆر پێشنیار دەکات، هەروەها هەڵوێستەکان بەپێی بەرژەوەندیی و حسابی ئەو لایەن و ئەم لایەن یەکتردەگرن و لەیەکتر دووردەکەونەوە، بێجگە لەوەی سیماکانی جوڵەی سیاسی لەنێوان لایەنە سیاسییەکاندا روون نیین، ئەوەتا نە ئەنجامەکانی هەڵبژاردن لەلایەن دادگای فیدڕالییەوە پشتڕاستکراونەتەوە، نە هاوپەیمانی سیاسی لەسەر شێوازی (گەورەترین فراکسیۆن) کۆك و تەبایە لە جاڕدانی حەقیقەت و واقیعەکەیدا، یان هەر کۆکبوونێك لەسەر پرۆگرامیك ببێتە پاساو بۆ ئەم هاوپەیمانێتییانە.. ئەوەی کە لەدەزگاکانی راگەیاندندا دەوروژێنرێت لە دەستپێشخەری و خستنەڕووەکانی تایبەت بە شوناسی هاوپەیمانێتییە سیاسییەکان، پێویستە سەرەتا بوونێکی بەچاوبینراو بن لەواقیعدا، هەروەك پێیوستی بە هۆشیاری دەبێت دەربارەی سروشتی ئاڵۆزییە سیاسی و ئەمنی و ئابوورییەکانی عێراق، کە لەسایەیدا سروشتی حکومەتی داهاتوو دەردەکەوێت، ئایا حکومەتێکی پشك پشکێنە دەبێت، هەروەك حکومەتەکانی رابردوو وابوون؟ یان حکومەتێك دەبیت بۆ وەڵامدانەوەی بیانووەکان؟ ئایا هەندێك فراکسیۆنی سیاسی لە ئەنجومەنی نوێنەراندا تەنها بەوە وازدەهێنن ئۆپۆزیسیۆن بن، یان هەمووان بۆخۆیان لە (سیستمی حکومیدا)بەدوای پشك و پۆستەکاندا دەگەڕێن؟ ئەم پرسیارانە بۆ ئەو رووداوانە ئاراستدەکرێن، هەروەها بۆ ئەو سیاسەتانەی کە زەحمەتە ئاراستە گشتییەکانی دەستنیشان بکرێن، ئەوەی کە لە دوایین هەڵبژاردنەکاندا ژمارەیەکی زۆری کورسی بەدەستهێناوە دژی هەر گۆڕانکارییەك دەبیت لە دەستهات و مافەکان لەسەر نەخشەی هەڵبژاردنەکاندا، لەبەرامبەر ئەوەدا ئەو کوتلە و فراکسیۆن و لایەنانەی کە هەندیك لە (کەسایەتییە کۆنەکانیان) لەدەستداوە دەکەونە بەردەم واقیعێکی بەرگریکارانە، رەنگە بیانخاتە بەردەم قسەکردن لەسەر بژاردەی بەرفراوانی تۆمەتبارکردن و گومانکردن، و داواش بکەن رێوشوێنەکانی جیاکرندەوەی دەنگەکان فراوانتر بکرێن، یان لەوانەیە داوای دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنەکان بکەنەوە، تا دەگاتە قسەکردن لەسەر پێکهێنانی حکومەتێکی فریاگوزار بۆ چارەسەرکردنی رەنگدانەوەکانی واقیعی سیاسی دوای تۆمەتبارکردنەکانی ساختەکاری و گەندەڵی و شکستی ئامێرەکانی هەڵبژاردنی ئەلیکتڕۆنی.   هاوپەیمانێتی و حساباتەکان قسەکردن لەسەر سروشتی کاریگەرییە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکان بەسەر واقیعی سیاسی عێراق تازە نییە، ئێمە لەدارستاندا ناژین، و لەو بەریەککەوتن و ململانێیان دوور نین کە ناوچەکە تێیدا دەژیێت، ئەوەی کە لەسوریا و یەمەن و لوبنان و کەنداو روودەدات رووێکی دەرکەوتووی قەیرانەکەیە، بەڵام ناڕوونی و نادیدەگرتنی واتا بەرژەوەندی و ململانێی گەورە لە ناوچەکەدا هەیە، بەتایبەت لە بەرەی ململانێی عەرەبی ئیسرائیلیدا، یان لە بەرەی هەژموونی ستراتیجی ئابوری و ئەمنیدا، و گرژی پەیوەندی نێوان سعودییە و هاوپەیمانانی لەگەڵ ئێراندا، کە بەزۆری رەنگدانەوەی ئەو پەیوەندییە ململانێ ئاسایانە بەسەر دیمەنەکە و ئەو گۆڕانکارییانەدا دەبن کە رەنگە رووبدەن، تەنانەت بەسەر هەڵوێستەکانیشدا، نەك لەبەرئەوەی کاریگەرییە ئیقلیمییەکان حساباتی کیشوەرێك دەسەپێنن، بەقەد ئەوەی بەرژەوەندییە نێودەوڵەتییەکان، بەتایبەتی لەرووی ئەمنییەوە، هەروەها لایەنی چەکدارکردنیش یەکێكە لبژاردە نیگەرانکەر و تۆقێنەرەکان کە فشار دەخەنە سەر وڵاتان و لایەنە سیاسییەکان بۆ ئەوەی ئاراستەی ئایندەی سیاسی خۆیان دەستنێشان بکەن، رەنگە کشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتننامە ئەتۆمییەکەی لەگەڵ ئێران، و پشتگیریکردنی وڵاتانی کەنداو، و زیادبوونی فشار و سزاکانی سەر ئێران رەنگدانەوەی ئەوە بێت کە لەداهاتوودا دێت و روودەدات، هەروەها ئاستی کاریگەری بەسەر خودی ململانێ ئیقلیمییەکاندا، کە گۆڕاون بۆ شەڕی لاوازکردن و پەکخستن، و هەڕەشە لە بەرژەوەندییە گەورەکان، و تەنانەت لە ئاسایشی نەتەوەی و کەلتوری و کۆمەڵایەتی ئەم دەوڵەت و ئەو دەولەتدا.. بەستنەوەی هاوپەیمانێتییەکان بە حساباتەکان ئاراستەیەکی راستەقینەیە ئەم وڵاتانە گرەوی لەسەر دەکەن، بەڵام بەردەوام بە مەترسیدار دەمێننەوە، چونکە بەرژەوەندییەکانی وڵاتە زلهێزەکان بەرژەوەندی وڵاتانی ناوچەکە نییە، و حساباتی نێوانیشیان لەسەر چەندین دۆسییەدا لەیەکدابڕاون، کە پێویستیان بە (دوور رووانین)هەیە زیاتر لە مەیلەلانی سەرکیشی و گرەوە سەربازییەکان، چونکە دیاردەی شەڕە (سیاسی و تایەفی)ییەکان لەگەڵ سەرکەوتنی سەربزاییدا یەکلانابنەوە، رەنگدانەوەکانی، و شەڕە بچووکەکانی توندوتیژتر و خوێناویترن، ئەوەی کە لەسۆماڵ و لیبیا و یەمەن و تەنانەت لە عێراقیشدا روودەدات شاهیدی واقیعی مەترسییەکانی وەهمی سەرکەوتنە سەربازییەکانن.. هاوپەیمانێتی تایەفەگەر یان نیشتیمانی ئەوانەی کە باس لە هاوپەیمانێتی نێوان هەردوو فراکسیۆنی سائیرون و فەتح دەکەن، بواریان رەخساندووە بۆ وروژاندنی ناڕوونی هاوپەیمانێتییە تایەفەگەرەکان، ئەگەرچی هەر لەسەرەتایدا بوو، بە بوونی پرۆگرامێکی بەرفراوانی نێوان کوتلە سیاسییەکان و پێکهێنانی حکومەتێکی ناتایەفگەر نەبەسترانەوە، هەروەها بۆ تێپەڕاندنی رقی سیاسی، و ئەوەی کە لەدەستپێشخەرییەکەی بەڕێز حەیدەر عەبادیدا هاتبوو دەربارەی دیالۆگی نیشتیمانی لەنێوان سەرجەم لایەنە سیاسییەکاندا ئەویش گەڕانەوەیە بۆ پشک پشکێنە و دابەشکردنی رۆڵەکان لەنێوان هەموواندا، لەگەڵ ئەوەی زۆربەی لایەندەکان بەم دەستپێشخەرییە رازی بوون کە مۆرکێكی نیشتیمانی روونی پێوەدیارە، بەڵام قسەکردنیان دەربارەی نەخشەڕێگایەکی نیشتیمان نوێ، و شوناسی ئایندەی سیاسی، هەر بە لێڵی و ناڕوونی دەمێنێتەوە، هەروەك پەیوەندار دەبن بە دیالۆگە راستەقینە کردارەکیەکانی نێوان لایەنەکان و چۆنیەتی داڕشتنی پرۆگرامی حکومی، و ئاستی قەبوڵکردنی لایەنە براوەکان بە پێشنیارەکانی لایەنە دۆڕاوەکان، و دەربارەی سروشتی دابەشکردنی (پشکە حکومییەکان) لەنێوخۆیاندا، ئەمەش واتا دۆزینەوەی حکموەتێکی سەراپاگیر، لەبەرامبەر غیابی ئۆپۆزیسیۆنێکی بەهێز بتوانێ چاودێری ئەنجومەنی نوێنەران بکات، و دیاردەکانی گەندەڵی چارەسەر بکات کە ژیانی سیاسی و ئابوری عێراقی گرتۆتەوە.