(INA) 13 دۆسێی لەگەڵ پرۆگرامی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق دەکاتەوە

بەغدا - INA - ویسام مه‌لا

ئەمڕۆ هەینی، نوێنەری نیشتەجێی بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق، ئاوکی لوتسمە، بە ژمارە وردەکارییەکانی پڕۆژەکانی بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق ئاشکرا کرد، هاوکات ئاماژەی بە نۆژەنکردنەوەی هەزار قوتابخانە و زیاتر لە ١٥٠ دامەزراوەی تەندروستی کرد ، دەستپێکردنی بەرنامەیەکی پشتڕاستکردەوە کە سەرپەرشتی 345 دۆسیەی گەندەڵی کرد و 700 دادوەر و پارێزەری ڕاهێنانی پێکرد.

لوتسمە لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی عێراقی (INA) وتی: "بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ گەشەپێدان لە عێراق لە ڕێگەی چەندین ڕێگاوە کاردەکات بۆ پاڵپشتیکردنی گەشەپێدانی وڵات، کە بریتییە لە سەقامگیرکردنی ناوچە ئازادکراوەکان"، ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە "بەرنامەی گەڕاندنەوەی سەقامگیری بۆ ناوچە ئازادکراوەکان، کە لەلایەن بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بە هاوبەشی لەگەڵ حکومەتی عێراق بەڕێوەدەبرێت، کاریگەرییەکی قووڵ و گۆڕانکاریی لەسەر سەقامگیری و بوژانەوەی ناوچە ئازادکراوەکانی عێراق هەبووە”.

گەڕاندنەوەی سەقامگیری بۆ ناوچە ئازادکراوەکان

ئاماژەی بەوەشکرد، "بەرنامەی سەقامگیری بۆ ناوچە ئازادکراوەکان لە ساڵی 2015 دامەزرا، وەک جۆرێک لە وەڵامدانەوەی ئەو کاریگەرییە وێرانکەرانەی کە داگیرکارییەکانی داعش بەجێیان هێشتووە. بەرنامەکە زیاتر لە 3100 پڕۆژەی بەسەرکەوتوویی لە سەرانسەری کەرتە سەرەکییەکان جێبەجێکردووە، ئەمەش ئاسانکاری بۆ گەڕانەوەی نزیکەی 5 ملیۆن پڕۆژە کردووە". ، لە ڕێگەی  گرنگیدان بە پێداویستییەکانی سەقامگیری دەستبەجێ”، ئاماژەی بەوەشکرد کە “بەرنامەی سەقامگیری بۆ ناوچە ئازادکراوەکان ڕۆڵی سەرەکی بوو لە گەڕاندنەوەی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان، دووبارە بنیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووری، و بوژاندنەوەی ئابوورییە ناوخۆییەکان لەو شار و ناوچەکانی کە بەهۆی ململانێکانەوە وێران بوون، وەک وەک موسڵ و ڕومادی و فەلوجە و تکریت”.

ڕوونیشیکردەوە، "لە گرنگترین سەرکەوتنەکانی بەرنامەی سەقامگیری بۆ ناوچە ڕزگارکراوەکان توانای وەڵامدانەوەی خێرایە بۆ پێداویستییە کۆمەڵایەتییەکان لە ڕێگەی نۆژەنکردنەوەی ژێرخانی گرنگ، لەوانەش تۆڕەکانی ئاو و کارەبا، نەخۆشخانە و قوتابخانەکان، هەروەها نۆژەنکردنەوەی بەشێکی زۆر لە خانووبەرەی زیانلێکەوتوو، " جەختی لەوە کردەوە کە "ئەم هەوڵانە بووە هۆی "گەڕاندنەوەی خزمەتگوزارییە گرنگەکان بۆ ملیۆنان کەس، ڕێگە بە خێزانەکان دەدات بگەڕێنەوە و کۆمەڵگاکان بنیات بنێنەوە."

ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: "بۆ نموونە نۆژەنکردنەوەی زیاتر لە هەزار قوتابخانە وایکردووە دەیان هەزار منداڵ بگەڕێنەوە بۆ خوێندن، ئەمەش هەنگاوێکی چارەنووسسازە بۆ گەڕاندنەوەی ژیانی ئاسایی و وەبەرهێنان لە ئایندەی عێراقدا. بە هەمان شێوە نۆژەنکردنەوەی زیاتر لە 150 قوتابخانەی تەندروستی". دامەزراوەکان، لەوانە"نەخۆشخانە و کلینیکەکان، دەستڕاگەیشتن بە چاودێری پزیشکی بە شێوەیەکی بەرچاو باشتر دەکەن، کە بەهۆی ململانێکانەوە بە توندی پەکخراوە."

ئاماژەی بەوەشکرد، “بەرنامەی سەقامگیری بۆ ناوچە ئازادکراوەکان هەروەها بەردەوام بوو لە دەستکەوتی بەرچاو لە بوژاندنەوەی ئابووری ناوخۆیی، دروستکردنی هەلی کار، و بەهێزکردنی یەکگرتوویی کۆمەڵگا لە ناوچە ئازادکراوەکاندا بە کارکردن لە نزیکەوە لەگەڵ دەسەڵاتە ناوخۆییەکان، بەرنامەکە یارمەتی دارایی پێشکەش بە بزنسە بچووکەکان کرد، دووبارە ئاوەدانکرایەوە بازاڕەکان، "پشتیوانیکردنی هەوڵەکانی بوژانەوەی کشتوکاڵی، یارمەتیدانی کۆمەڵگاکان بۆ وەرگرتنەوەی پێگەی ئابووری خۆیان، ئەم دەستپێشخەرییانە نەک تەنها دەرفەتی دامەزراندنێکی دەستبەجێ دەڕەخسێنن، بەڵکو بەشدارن لە خۆڕاگری درێژخایەن و بەردەوامیی ئابوورییە ناوخۆییەکان."

هه‌روه‌ها وتی: “جگە لە کارەکانی بنیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووری، بەرنامەی سەقامگیری بۆ ناوچە ئازادکراوەکان ڕۆڵێکی چارەنووسساز گێڕاوە لە بەهێزکردنی یەکگرتوویی کۆمەڵگا و دووبارە بنیاتنانەوەی متمانە لە نێوان کۆمەڵگاکان و دەسەڵاتە ناوخۆییەکان، لە ڕێگەی ڕێبازی بەشداریکردنیەوە”، ڕوونیکردەوە کە “بەرنامەی سەقامگیری بۆ ناوچە ئازادکراوەکان لایەنە پەیوەندیدارە ناوخۆییەکان لەخۆدەگرێت ".

ناوبراو ڕایگەیاند، "بە گشتی بەرنامەی سەقامگیری بۆ ناوچە ئازادکراوەکان بەردی بناغەی هەوڵەکانی سەقامگیری عێراق بوو، بەو پێیەی سەرکەوتنی بەرجەستەی لە گەڕاندنەوەی سەقامگیری و ئاوەدانکردنەوەی پێکهاتەکان و توانای گەڕانەوەی ملیۆنان عێراقی ئاوارە بۆ گەڕانەوە بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆیان نیشان دا. کاریگەرییەکانی شۆفێری کردڕێگایەک بۆ گەشەپێدانی درێژخایەن و ئاشتی لە عێراقدا، کە دانانی وڵات لەسەر ڕێڕەوێکی بوژانەوەی بەردەوام".

دەستپێشخەرییەکانی بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان

سەبارەت بەو دەستپێشخەرییانەی کە پرۆگرامی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان بە هاوکاری لەگەڵ حکومەت جێبەجێیان کرد، ڕایگەیاند کە “بە داننان بە پێویستی بەپەلەی بژێوی بەردەوام لە سەقامگیری دوای شەڕ، بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان کۆمەڵێک دەستپێشخەری جێبەجێ کرد بۆ بەهێزکردنی ئابوورییە ناوخۆییەکان و دروستکردنی هەلی کار”، ئاماژە بەوە دەکات کە “یەکێک لە بوارەکانی گرنگی سەرەکی ڕاهێنانی پیشەیی بوو، دابینکردنی کارامەیی بە هەزاران گەنج و ژنانی عێراقی کە گونجاو بێت لەگەڵ پێداویستییەکانی بازاڕی ناوخۆیی لە کەرتەکانی وەک بیناسازی، کشتوکاڵ و بازرگانی ئەم بەرنامە ڕاهێنانانە زۆر پێویست بوون بۆ دابینکردنی ئامرازە پێویستەکان بۆ تاکەکان بۆ دەستەبەرکردنی دامەزراندن و دووبارە بنیاتنانەوەی ژیانیان دوای ساڵانێک لە ئاوارەبوون و ناسەقامگیری.

ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: جگە لەوەش، بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان پاڵپشتی چالاکییەکانی کارگە بچووک و مامناوەندەکانی کردووە، کە بۆ بوژانەوەی ئابووری عێراق زۆر گرنگە، لە ڕێگەی بەخشین و هاوکاری تەکنیکی و ڕێنمایی بازرگانی کارگە بچووک و مامناوەندەکان بۆ، یان دەستپێکردن  یان فراوانکردنی کارەکانی، کە بەشداربوو لە ڕەخساندنی هەلی کار و هەمەچەشنکردنی ئابووری لە بوارەکانی وەک ئەنبار، نەینەوا، و سەڵاح الدین ئەم پڕۆژانە نەک تەنها سەقامگیری دارایی دابین دەکەن، بەڵکو بەرەوپێش دەبەن کارگێڕی، بەتایبەتی لەنێو ژنان و گەنجان، کە هاندەری داهێنان و پەرەپێدانی کارگە ناوخۆییەکانە".

جەختیشی لەوە کردەوە کە "تەرکیزکردنی بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان بە بەهێزکردنی ئابووری، بەشداری کردووە لە یەکگرتنەوە و گەڕانەوەی ئاوارەکانی ناوخۆ، لە ڕێگەی دابینکردنی سەرچاوەی پێویست بۆ بنیاتنانی بژێوی بەردەوام. بە پێشخستنی بازرگانی ناوخۆیی و کارگێڕی، دەستێوەردانەکانی بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان بناغەیەک بۆ خۆڕاگرتر و ئابووری عێراقی هەمەچەشن کرد، کە یارمەتیدەرە بۆ شکاندنی سووڕی هەژاری و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە یارمەتییە مرۆییەکان".

حوکمڕانی و سەروەری یاسا

ڕوونیشیکردەوە، "بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە پاڵپشتیکردنی چاکسازیی کەرتی ئەمنی و بەهێزکردنی سەروەری یاسا وەک بەشێک لە ئەرکە فراوانترەکەی بۆ بەرەوپێشبردنی سەقامگیری و ئاسایش".

بۆ ئاشتی لە وڵاتدا، بە هاوبەشی لەگەڵ حکومەتی عێراق، خێرخوازانی نێودەوڵەتی و کۆمەڵگەی مەدەنی، ئاماژەی بەوەشکرد، هەوڵەکانی بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان تیشک دەخاتە سەر بەهێزکردنی حوکمڕانی و شەفافیەت و لێپرسینەوە لە چوارچێوەی دامەزراوە ئەمنی و دادوەرییەکانی عێراق".

ئاماژەی بەوەشکرد، “دەستپێشخەریی دژە گەندەڵی و ناوبژیوانی، کە یەکێتی ئەوروپا پاڵپشتی دەکات، تەرکیزی ئەم هەوڵانە، بەو پێیەی زیاتر لە هەزار و ٣٠٠ بەشداربووی ڕاهێنانی کردووە، کە بریتین لە بەرپرسانی حکومەت و ئەندامانی کۆمەڵگەی مەدەنی و پزیشکانی یاسایی”، جەختی لەوە کردەوە “ئەم دەستپێشخەرییە هەوڵدەدات چوارچێوەی یاسایی و دامەزراوەیی بەهێزتر بکات بۆ بەرەنگاربوونەوەی کاریگەرانەی گەندەڵی، کە بەربەستێکی گەورە بووە لەبەردەم گەشەپێدان و متمانەی گشتی".

لە درێژەدا وتی: بەرنامەی پەرەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان هەروەها پشتگیری لە چاکسازییە دادوەرییەکان دەکات کە ئامانجیان باشترکردنی دەستڕاگەیشتن بە دادپەروەری و دەستەبەرکردنی سیستەمێکی یاسایی کاراتر و شەفافترە، لەڕێگەی بەهێزکردنی دەزگاکانی چاودێری، دابینکردنی تواناسازی بۆ دەزگاکانی جێبەجێکردنی یاسا، و بەهێزکردنی پۆلیسی کۆمەڵگە مۆدێلەکان”، ئاماژە بەوە دەکات کە “بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان کاردەکات بۆ بنیاتنانی ئامێرێکی ئەمنی کە وەڵامی مافەکانی مرۆڤ بداتەوە و ڕەنگدانەوەی پێداویستییەکانی پێکهاتە جۆراوجۆرەکانی عێراق بێت ئەم هەوڵانە زۆر گرنگن لە دروستکردنی متمانە لە نێوان هاوڵاتیان و دەوڵەتدا، و دڵنیابوون لەوەی کە ئاسایش و دادپەروەری بە شێوەیەکی دادپەروەرانە و شەفاف، و هاوتەریب لەگەڵ ستانداردە نێودەوڵەتییەکانی مافەکانی مرۆڤ دابین دەکرێن".

 ژینگە و وزە و گۆڕانی کەشوهەوا

ئاماژەی بەوەشکرد، "عێراق وەک وڵاتێکی بەرکەوتەی کارەساتی سروشتی، لەئەنجامی تێکچوون و پشتگوێخستنی توندی ژینگە، لاوازی پێکهاتە یاسایی و ڕێکخراوەییەکان بۆ بەڕێوەبردنی ژینگە، ڕێکخستنە دامەزراوەییەکان و توانا لاوازەکان، زیاتر بەرەوڕوو بووەتەوە"، ئاماژەی بەوەشکرد کە "عێراق". لە ئەنجامی گۆڕانی کەشوهەوا ڕووبەڕووی چەندین ئاستەنگ دەبێتەوە، لەوانە بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی، کەمبوونەوەی بارانبارین، زیادبوونی کەمی ئاو و شوێنی شووتی، زیادبوونی بڵاوبوونەوەی زریانی خۆڵ و تۆز و شۆکی کارەساتباری پەیوەندیدار، دروستکردنی بەربەست لەبەردەم گەشەپێدان لە چوارچێوەی دوای ململانێدا، ڕێگریکردن لە هەوڵەکان بۆ کەمکردنەوەی هەژاری، بەرزکردنەوەی بژێوی ژیان و کەمکردنەوەی ململانێ لەسەر سەرچاوە سروشتییەکان ".

ئاماژەی بەوەشکرد، "بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان ئامانجی بەشداریکردنە لە هەوڵەکانی نۆژەنکردنەوەی ژینگە و گەشەپێدان لە عێراق لەڕێگەی چارەسەرکردنی هۆکارە بنەڕەتییەکان، مەترسییەکان و ڕێوشوێنەکانی کەمکردنەوەی پەیوەست بە تێکچوونی ژینگە و گۆڕانی کەشوهەوا و شۆکە کارەساتبارەکان لەڕێگەی بنیاتنانی توانا و هاوکاری تەکنیکییەوە"، ئاماژەی بەوەشکرد "پشتیوانی بۆ وەزارەت و وەزارەتە پەیوەندیدارەکان بۆ حکومەتی نیشتمانی و ناوخۆیی، هەروەها دەسەڵاتدارانی هەرێم، بۆ ئەوەی بتوانن ئەرکە یاسایی و سیاسی و ڕێکخراوەییەکانیان جێبەجێ بکەن بۆ پێشخستنی بەردەوامیی ژینگەیی و خۆڕاگری کەشوهەوا لە عێراقدا."

 لە درێژەی قسەکانیدا، "بەرنامە و دەستپێشخەرییەکان (بە هاوکاری لەگەڵ حکومەتی عێراق) بریتین لە:

- پلانی ئامادەکاری فریاگوزاری بۆ بەنداوی موسڵ.

- هاندانی بەکارهێنانی وزەی فۆتۆڤۆڵتایکی خۆر.

- بەرنامەی ئامادەکاری بۆ سندوقی سەوزی کەشوهەوا لە عێراق.

- پێشخستنی کەمکردنەوەی کاربۆن لە ڕێگەی تەکنەلۆژیای کارایی وزە.

- پشتگیریکردن لە بەشدارییە دیاریکراوەکەی عێراق لەسەر ئاستی نیشتمانی.

 هەماهەنگی لەگەڵ دامودەزگاکانی حکومەت

ئاماژەی بەوەشکرد، "بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق لە نزیکەوە هاوکاری لەگەڵ زۆرێک لە دامودەزگاکانی حکومەتی عێراق دەکات بۆ جێبەجێکردنی بەرنامەکانی، بەو پێیەی کارەکانی بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ گەشەپێدان لە عێراق لەسەر بنەمای هاوبەشییەکی بەهێزە لەگەڵ حکومەتی عێراق، بەو پێیەی کاردەکات لە نزیکەوە لەگەڵ وەزارەتە سەرەکییەکان بۆ چارەسەرکردنی ئاستەنگەکانی گەشەپێدان لە وڵاتەکەدا و بزوێنەری گەشەسەندنی بەردەوام، بە هاوئاهەنگی دەستپێشخەرییەکانی لەگەڵ ئەولەویەتەکانی نیشتمانی عێراقدا"، جەختیشی لەوە کردەوە کە "بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە نزیکەوە هاوکاری ئەمینداریەتی گشتی ئەنجومەنی وەزیران دەکات، نوسینگەی سەرۆک وەزیران و ڕاوێژکاران و دەزگای ئاسایشی نیشتمانی و زۆرێک لە دەزگاکانی حکومەت و وەزارەتە جیاجیاکانی وەک وەزارەتی پلاندانان و وەزارەتی ژینگە و وەزارەتی کارەبا و وەزارەتی داد و وەزارەتی ناوخۆ، دڵنیابوون لەوەی کە  پڕۆژەکانی نەک تەنها باس لە پێداویستییە دەستبەجێیەکان دەکەن، بەڵکو بەشداری دەکەن لە ئامانجە درێژخایەنەکانی گەشەپێدان".

هه‌روه‌ها وتیشی، "بۆ نموونە لە ڕێگەی هاوکاری لەگەڵ وەزارەتی پلاندانان، بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان کاردەکات بۆ تێکەڵکردنی ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام لە سیاسەت و پلانەکانی گەشەپێدانی نیشتمانی، دڵنیابوون لەوەی کە بوژانەوەی عێراق هەمەلایەنە و بەردەوام بێت. لە بواری کرداری کەشوهەوا وبەردەوامیی ژینگەیی، نەتەوە یەکگرتووەکان هاوکاری بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەکات لەگەڵ وەزارەتی ژینگە کاردەکات بۆ جێبەجێکردنی دەستپێشخەرییەکانی تایبەت بە خۆڕاگری کەشوهەوا، بەڕێوەبردنی سەرچاوەکانی ئاو، و کەمکردنەوەی دەردانی گازی گەرمخانەیی، کە گرنگن بۆ گونجانی عێراق لەگەڵ گۆڕانی کەشوهەوا بە هەمان شێوە کارەکانی بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان لەگەڵ وەزارەتەکە کۆمپانیای کارەبا گرنگی بە ئاوەدانکردنەوە و مۆدێرنکردنی ژێرخانی وزەی عێراق دەدات، هاوکات بەهێزکردنی کارایی وزە و گەڕان بەدوای بژاردەکانی وزەی نوێبووەوە سەبارەت بە سەروەری یاسا و چاکسازی لە کەرتی ئەمنی، بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان هاوکاری لەگەڵ وەزارەتی داد و وەزارەتی ناوخۆ دەکات بۆ باشترکردنی سیستەمی دادوەری، بەهێزکردنی چوارچێوەی دژە گەندەڵی و بەهێزکردنی مۆدێلەکانی پۆلیسی کۆمەڵایەتی ئەم هاوبەشییانە یارمەتیدەرن بۆ دڵنیابوون لەوەی کە کارەکانی بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان ئەمە لەسەر چوارچێوە نیشتمانییەکانی عێراق دامەزراوە و ڕاستەوخۆ بەشداری دەکات لە بەهێزکردنی دامەزراوەکان، پەرەپێدانی سیاسەتەکان، و بوژانەوەی بەردەوام بۆ وڵات".

هاوئاهەنگی لەگەڵ حکومەت

ئاماژەی بەوەشکرد، "بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان لەڕووی ستراتیژییەوە هاوتەریبە لەگەڵ ئەولەویەتەکانی حکومەت لە سەردەمی سەرۆکوەزیرانی عێراق محەمەد شیا ئەلسودانیدا، بوارەکانی سەرەکی هاوتەریبکردنەکە بریتین لەوەی کە بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان بە تەواوی هاوتەریبە لەگەڵ ئەولەویەتەکانی سەرۆکوەزیرانی عێراق ، بەتایبەتی لە بوارەکانی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی، هەمەچەشنکردنی ئابووری، و گەشەپێدانی بەردەوام، بۆ پشتیوانیکردن لە پابەندبوونی سەرۆکوەزیران بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و بەهێزکردنی حوکمڕانی، دەستپێشخەرییەکانی دژە گەندەڵی و ناوبژیوانیی بەرنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەرەپێدان، زۆر گرنگ بوون لە بەهێزکردنی چوارچێوە یاسایی و دامەزراوەییەکانی عێراق".