نەجەفی پیرۆز - INA
نووسینگەی مهرجعی باڵای ئایینی، سەید عەلی سیستانی، وەڵامی کۆمەڵێک پرسیاری پەیوەست بە بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکان و ئالوودەبوون بەم ماددانه دایەوە، هاوکات جەختی لەسەر پێویستی بایکۆتکردنی مامەڵەکردن لەگەڵ قاچاخچییەکانی ماددە هۆشبەرەکان کردەوە، هەروەها ئاماژەی بەوەدا کە ئەو پارەیەی لێی دەستدەکەوێت مامهڵهپێوهكردنی حهرامه.
لە خوارەوە دەقی پرسیارەکان و وەڵامی نووسینگەی سەید سیستانی دەخەینە ڕوو:
بهناوی خوای گهوره ومیهرهبان
نووسینگهی مهرجعی باڵای ئایینی سهید عهلی سیستان خوای گهوره بپارێزیت
سهلام و میهرهبانی و بهركهتی خواتان لێ بێت
دواتر: لەم ساڵانەی دواییدا بازرگانیكردن بە ماددە هۆشبەرەکان و خراپ بەکارهێنانیان لە عێراقدا زیادیکردووە و کاریگەرییە نەرێنییەکانی لە ڕادەبەدەر لەسەر تاکەکان و خێزانەکانیان و کۆمەڵگا بە گشتی زیادیکردووە بۆیە ڕوو لە جەنابی بەڕێزیان دەکەین سهماحهتی سهیدمان مهرجعی باڵا خوای گهوره بپارێزیت و کۆمەڵێک پرسیاری هەڵبژێردراو لەسەر ئەم بابەتە ئاراسته دهكهین، بە هیوای وەڵامدانهوهیان، هیوادارین ئەمە سوودی بۆ باوەڕداران هەبێت، و زۆر سوپاستان دەکەم.
دهزگای زانین بۆ ڕۆشنبیری
پ1/ ئایا هەموو جۆرە ماددە هۆشبەرەکان حەرامە، یان دروستە هەندێک لە جۆرە سووکەکانیان بەکاربهێنرێت؟ ئایا حوكمهكهی بەپێی شێوازی بەکارهێنانی جیاوازە ، چ بە شێوەی خواردن بێت، یان دەرزی لێدان بێت یان به هەڵمژینی لووت؟
وەڵام: بە هەرجۆرە ئالوودەبووەکانی و بهڕێگای هەموو ئەو ڕێگایانەی کە پێشتر باسكران بۆ بەکارهێنانی حهرامه، بەڵێ، ئەگەر پزیشکی پسپۆڕ لە هەندێک حاڵەتی پزیشکی تایبەتدا پێشنیاری بەکارهێنانی هەندێک دەرمانی کرد کە ئەوانی تێدایە، ئەوە لە سنووری ڕێنمایهكانی پزیشكیدا دروستە.
پ2: حوکمی کەسێک چییە کە ببێتە هۆی ئەوەی کەسانی تر مادەی هۆشبەر بەکاربهێنن و ئالوودەبن پێیەوە - وەک ئەوەی چەند جارێک بە خۆڕایی پێبدات تا ئالوودهبن- بەتایبەت ئەگەر دواتر ناچار بکرێت لە ڕێگەی خۆیەوە بۆی دابینی بکات و بەم شێوەیە لە ڕووی داراییەوە سوودمەند ببێت؟
وەڵام: ئەمە بەدڵنیاییەوە حهرامه، و ئەنجامدەر بەرپرسیارێتی دەگرێتە ئەستۆ ـ جگە لەوهش تاوانێكی گهروهیه - لە هەر زیانێکی دەروونی یان جەستەیی کە لە ئەنجامی ئەوەدا بە بەکارهێنەر بگات، ئەگەر منداڵێکی کەم تەمەن بێت یان بێ ئاگا بێت لە مەترسییەکانی، و ئەو پابەندە بە قەرەبووکردنەوەی هەر قەرەبووکردنەوەی زیانمهندهكه. هاندانی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان - بە قسە یان کردار، هەرچییەک بێت - هەروەها حهرامه بەڵکو پێویسته هەر کەسێک کە مەترسی تووشبوون بەو ماددە هۆشبەرانەی لەسەرە، بە شێوەیەکی گونجاو ئاگادار بکرێتەوە.
پ3: حوکمی هاوکاریکردن بۆ قاچاخ و فرۆشتنی مادەی هۆشبەر چییە؟
ج / بە دڵنیاییەوە حەرامە و ئەو پارەیەی لە ڕێگەی ئەم شێوازەوە بەدەست دێت حەرامە.
پ4: ئایا مامەڵەکردن لەگەڵ کەسێک کەكاری قاچاخی و بازرگانی بە مادەی هۆشبەرەوە دەکات بە هەموو ئەو کاڵایانەی کە پێشکەشی دەکات بۆ فرۆشتن یان داوای کڕینی دەکات دروستە؟ ئایا دروستە لەگەڵی دابنیشیت و بەشداری بۆنە کۆمەڵایەتییەکانی بکەیت، جا چ زەماوەند بێت یان خەم؟
وەڵام: پێویستە بایکۆت بکرێت بەڵکو پێویستە ئەگەر قەدەغەکردنی ئەو خراپەیە بە پێی مەرجەکانی فەرزەکەی لەسەری بوەستێت کەمترینیان ئەوەیە کە لە بەردەمیدا گلەیی بکات لە ئەنجامدانی ئەم خراپەکارییە ڕوون و ئاشکرایە گوناهی کوشندە فەرماندەی دڵسۆز عەلی بن ئەبی تالیب (سهلامی خوا لهسهر بێت) فەرموویەتی: پێغەمبەری خودا (درودی خوای لهسهر بێت) فەرمانی پێکردین ، بە ڕووخساری گرژهوه چاومان بە خەڵکی گوناهبار بكەوێت).
پ5: ئایا پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەکان لهوانهی كاری قاچاخچێتی وبازرگانی بهمادەی هۆشبەرەکانەوەن دهكهن، ئاگاداری بکرێنهوه؟
وەڵام: بەڵێ بەبێ ترس لە زیان و چاویشی له سوودبوون نهبێت بۆ ئاگادارکردنەوەیان لەم بابەتە بۆ گرتنەبەری ڕێوشوێنی یاسایی گونجاو بەرامبەریان.
پ6: ئایا پەیوەندیکردن بەو دەزگایانەی بەرپرسیارن لە بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەکان دروستە؟
وەڵام: بەڵێ، واجبە بۆ ئەو کەسانەی کە شایستەیی شارەزایان هەیە بۆ ئەنجامدانی ئەم ئەرکە.
پ7: ئایا جیاوازی هەیە لە حهرامبوونی بازرگانیكردن به مادەی هۆشبەر لە نێوان گواستنەوە بۆ وڵاتێکی تر و فرۆشتنی لە بازاڕی ناوخۆییدا؟
وەڵام: جیاوازی لهنێوانیاندا نییە.
پ8: ئەگەر باوک ئالوودەی مادەی هۆشبەر بوو، ئەرکی دایک چییە بەرامبەر بە منداڵەکانی کە لەگەڵیان دەژین بۆ ئەوەی لەم بەڵا گەورەیە بیانپارێزێت؟
وەڵام: پێویستە هەموو ڕێگایەکی شەرعی و یاسایی بگرێتەبەر بۆ ئەوەی مەترسیی مادەی هۆشبەر لەسهر منداڵەکانی دوور بخاتەوە، لەوانە داوای یارمەتی لە کەسوکاری باوک وەک برا و مامی و خاڵهكانی بكات، بهمهبهستی چارەسەركردنی، ئهگهر پێی نهكرا ئهوه دهتوانێت ماڵێکی تر بۆ خۆی و منداڵەکانی ههڵبژێرێت، بهلام بهڕهزامهندی باپیری منداڵهكانی ئەگەر تەمەنی خوار تەمەنی یاسایی بن – بۆ ئهوهی بتوانێت له ماڵی هاوسەرهكهی دهربچێت.
پ9: ئەگەر دایکەکە ئالوودەی ماددە هۆشبەرەکان بوو، ئایا مافی سەرپەرشتیکردنی منداڵە کەم تەمەنەکەی لەدەست دەدات؟ ئەی ئەگەر باوکەکە ئالوودەبوو بێت و منداڵەکە لەژێر دەستی ئەودا بێت؟
وەڵام: ئەگەر ترس لە سەلامەتی منداڵەکە هەبوو بە مانەوەی لە ژێر چاودێری دایکی ئالوودەبوودا، دەبێت سەرپەرشتیارەکەی ڕێکاری گونجاو بگرێتەبەر بۆ دڵنیابوون لە سەلامەتییەکەی ئەگەر ئەوە نەتوانرا جگە لەوەی کە ئەو سەرپەرشتی نەیکات، ئەوا مافی سەرپەرشتیکردن نامێنێت بە هەمان شێوە، ئەگەر ترس لە سەلامەتی منداڵەکە هەبێت بەهۆی مانەوەی لە ژێر چاودێری باوکی ئالوودەبوودا و هیچ ڕێگەیەک نەبێت بۆ پاراستنی، تەنها بە نەبوونی سەرپەرشتیکردنی، مافی سەرپەرشتیکردنی نامێنێت.
پ10: حوکمی کەمتەرخەمی بەرپرسانی دەزگاکانی کۆنتڕۆڵکردنی ماددە هۆشبەرەکان لە جێبەجێکردنی ئەرکەکانیان چییە؟
وەڵام: هەرکەسێک لەوان کەمتەرخەم بێت لە جێبەجێکردنی بەرپرسیارێتیەکەیدا دووجار گوناهباردهبێت، و ئهو مووچە و دەرماڵەیەی کە وەریدەگرێت حهرامه ئەگەر لە ئاست ئەو بەرپرسیارێتیەی کە پێی سپێردراوە نهبێت، ئەوا دەبێت دەست لەکار بکێشێتەوە و بچێتە سەر کارێکی تر.
پ11/ حوکمی کەسێک کە لە دەزگا ئەمنی یان دادوەری کار دەکات و بەرتیل وەردەگرێت لە بەرامبەر چاوپۆشیکردن لە دەستگیرکردنی کەسێک کە بە قاچاخچی یان بازرگانی بە مادەی هۆشبەرەوە دەکات، یان لە بەرامبەر ئازادکردنیدا، حوکمی چییە؟ لە ڕاستیدا ڕەنگە هەندێکیان تا ئەو ڕادەیە بڕۆن کە هەندێک کەسی بێتاوان بە تۆمەتی بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکانەوە زیندانی بکەن و بە زۆر دانپێدانانەکەیان وهربگرن بۆ ئەوەی ڕەشبگیرییان بکەن لە پێناو بەدەستهێنانی بڕێک پارە یان لە هەوڵێکدا بۆ بەدەستهێنانی ئەو پاداشتانەی کە بۆیان دیاری کراوە لهكاتی گرتنی بازرگانانی ماددە هۆشبەرەکان؟
وهڵام/ هەموو ئەمانە لە گەورەترین گوناه و سەرپێچیەکانن، بەبێ گوێدانە پلەیەکەیان و ڕەنگە هاوتا بن لەگەڵ ئەو تاوانە گەورانەی کە خودا بەڵێنی دۆزەخی بۆ داوە و هەرکەسێک هەریەکێکیان ئهنجام بدات، هیچ گەرەنتیهكی ئەوە نییە کە تووشی بەڵایەکی گەورە نهبێت لە دونیادا پێش ئەشکەنجەی قیامەت و ئەو پارەیەی کە لە بەرامبەر لێبوردەیی لەگەڵ قاچاخچی و بازرگانانی ماددە هۆشبەرەکاندا وەرگیراوە، وهكو پارهی لەشفرۆشی و هاوشێوەکانیهوه حهرامه.
سەبارەت بەو کەسەی کە خەڵکی بێتاوان تۆمەتبار دەکات و دەیانخاتە ژێر ئەشکەنجەدان بۆ ئەوەی لهپێناو وهرگرتنی هەندێک پارە دانپێدانانی درۆیان لێ وهربگرێت، بەڵکو هەر کەسێک کە ئەشکەنجە بهكاری دههێنێت لهپێناو وهگرتنی دانپێدانانێک لە کاتی لێکۆڵینەوە لە کەسێکی تۆمەتبار كە تاوانێک ئەنجامداوه، ئهمه تاوانێکی گەورەیە و خودای گەورە لە دونیا و قیامەتدا شەرمەزاری دەکات با سەرکردە ئەمنییەکان زۆر وریا بن کە شتێکی لەم شێوەیە ڕووبدات لەکاتێکدا ئەوان لە ژێر بەرپرسیارێتی خۆیاندان، و پێویستە بەدواداچوون بۆ بارودۆخی ئەو کەسانە بکەن کە دەستگیرکراون تا لێکۆڵینەوە بۆ دڵنیابوون لە یەکپارچەیی ئەو ڕێوشوێنانەی کە لە دژی گیراوەتەبەر پێویستە پەنا بۆ شێوازی لێکۆڵینەوەی مۆدێرن ببەن کە شوێنی ئەشکەنجەدان یان هاوشێوەکانی نییە.
لایهنهكانی باڵای بەرپرس بەرپرسیارێتییەکی گەورەیان لە ئەستۆدایە لە پاککردنەوەی دەزگا ئەمنییەکان و دادوەرییەکان لە گەندەڵکاران و بێ گومان کە کێشەی ماددە هۆشبەرەکان و تاوانە بەربڵاوەکانی دیکە لە وڵاتدا بە بێ بوونی دەزگا ئەمنی و دادوەرییە کاریگەرەکان کە تایبەتمەندن، بۆ ئهنجامدانی كارهكانیان بهئاستێكی بەرزو دەستپاکی و پیشەیی و گلهییكاریش بۆ لای خودای گهورهیه.
پ12: زۆرێک لە ئەندامانی دهزگای بهرهنگاربوونهوهی ماددە هۆشبەرەکان لە ئەنجامدانی ئەرکەکانیاندا تووشی مەترسی گەورە دەبن و ههندێ جار بریندار دەبن و ڕەنگە هەندێکیان لە ئەنجامی ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ قاچاخچییەکان و بازرگانانی ماددە هۆشبەرەکان بکوژرێن ?
وەڵام: هەرکەسێک ئەرکی خۆی جێبەجێ بکات و بەم شێوەیە بەر زیان بکەوێت، پاداشتەکەی لەلایەن خودای گەورەوە بزرنابێت و ئەگەر بەو هۆیەوە ژیانی لەدەست بدات، ئەوا هەمان پاداشت و پێگەی شەهیدی دەبێت، ان شاء اللە.
پ13: زۆرێک لە کافێ و شوێنەکانی کات بەسەربردن لەلایەن بەشێک لە پاترۆنەکانیانەوە تووشی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان بوون، ئەرکی خاوەن ئەو شوێنانە چییە بەرامبەر بە ئیستغلالکردنیان بۆ خراپ بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان یان فرۆشتن و بازرگانیکردنیان؟
وەڵام: ئەرکی ئەوانە، بە دڵنیاییەوە، ڕێگریكردنه لهم جۆره كارانه، و كارێكی باش دهبێت ئهگهر کامێرای چاودێری و هاوشێوەکانی بهكار بهێنن، لە هەمان کاتدا پابەندبوون بە کۆنتڕۆڵە شهرعییهكان لە بەکارهێنانیان.
پ14: ڕۆڵی پێویستی ناوەند و دامەزراوە ڕۆشنبیری و ئایینییەکان چییە لە بەرەنگاربوونەوەی ئەم بەڵا گەورەیە کە تا دێت لە وڵاتی ئازیزمان عێراقدا زیاتر بڵاودەبێتەوە؟
وەڵام: ئەرکی سەرەکی ئەم ناوەند و دامەزراوانە هۆشیارکردنەوە و پەروەردەکردنە، و دەبێت ئاگاداری ئەوە بن کە بە تەواوی ئەو ئەرکە بە ئەنجام بگەیەنن بۆ ئەوەی مەترسیی ماددە هۆشبەرەکان لە کۆمەڵگا - بە تایبەت هەرزەکاران و گەنجان - تا دەتوانن دوور بخەنەوە ، و دەبێت پەرە بە کارەکانیان بدەن و شێوازی مۆدێرن بەکاربهێنن بۆ ئەو کارە.
هەروەها ئەرکی مامۆستایانی زانکۆ و مامۆستایان و وتارخوێنان و بانگخوازان و ڕاگەیاندكاران و هاوشێوەکانیانە کە گرنگی بەم لایەنە بدەن کە گرنگییەکی زۆری هەیە و هەموو هەوڵێک بۆ پەروەردەکردنی گەنجان و هەرزەکاران و دایک و باوکیان بدەن و هەموو چینەکان سەبارەت بەو کاریگەرییە مەترسیدارانەی ئاگادار بكهنهوه کە لە ئەنجامی لێبوردەیی لە مامەڵەکردن لەگەڵ ئەم نەهامەتییە گەورەیەدا دێنە ئاراوە، و با هەموو کەسێک کار بکات - هەریەکەیان لە پێگەی خۆی - بۆ لابردنی مەترسییەکە لە سهر زۆرترین کەسهكان کە مەترسی کەوتنە ناو تەڵەکەیەوەیان هەیە .
ئەرکی هەرە گەورە لە ئەستۆی دەزگا تایبهتمهندیه حکومییەکان و دەسەڵاتی دادوەرییە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەکان هەموو شتێکی پێویست ئەنجام بدەن و لەگەڵ هەرکەسێک کە پێشێلی یاساکانی کارپێکراو بکات لەم بوارەدا زۆر توند بن، هەروەها کارکردن لە ڕێگەی ئەو میدیا و بەرنامەیانەی کە کاریگەرییان لەسەر پەروەردەکردنی هاوڵاتیان هەیە و ئاگادارکردنەوەیان لە مەترسییەکانی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان و ئالوودەبوون، و پێویستە کلینیکەکان دابین بکەن و خۆیان سنووردار نەکەن بە بەکارهێنانی سزای وەک زیندانیکردن یان هاوشێوەکانی وەک ئامرازێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم بەڵا مەترسیدارە. بەڵکو هەوڵبدە بۆ ئازادکردنی ئەوانەی بەدەستیەوە دەناڵێنن بە بەکارهێنانی سەلامەتترین و کاریگەرترین ئامرازەکان بۆ گەڕانەوەیان بۆ ناو کۆمەڵگا بە سەلامەتی و تەندروستی پێویستە داوای یارمەتی لە شارەزایانی ناوچەیی و نێودەوڵەتی بکرێت بۆ مامەڵەکردنی دروست لەگەڵ ئەم کێشە گەشەسەندووە.
پ15/ ئەگەر کەسێک مادەی هۆشبەری بەکارهێنا و گیرۆدەی بوو، دواتر پەشیمان بووەوە و تەوبەی کرد، ئایا تەوبەەکەی قبوڵ دەکرێت تەنانەت ئەگەر هێشتا بە تەواوی وازی لێ نەهێنابێت، چونکە چاکبوونەوە لە ئالوودەبوون بهچهند قۆناغێکدا تێدەپەڕێت کە ماوەیەک دەخایەنێت؟
و/ ئەگەر لە تەوبەی خۆیدا دڵسۆز بێت و بڕیاریدابێت تا دوا قۆناغەکانی بەردەوام بێت لە چارەسەرکردن و بە هیچ شێوەیەک نەگەڕێتەوە بۆ ماددە هۆشبەرەکان، ئەوا تەوبەەکەی بە فەزڵی خودا و ڕەحمەتی خودای گەورە قبۆڵه و خوای گهوره دەفەرموێت: (ئەی بەندەکانم کە زۆرداریتان كردووه لهسهر نهفسی خۆتان ، لە ڕەحمەتی خودا بێهیوا مەبن خودا لە هەموو گوناهەکان خۆش دەبێت.)
پ16: چ ئامۆژگاریهكتان ههیه بۆ هەرزەکاران و گەنجان و ئەوانی تر کە مەترسی ئەوەیان لەسەرە لەلایەن هاوڕێکانیانەوە بۆ بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان ڕابکێشرێن؟ ئامۆژگاریتان بۆ دایک و باوکیان چییه بۆ ئەوەی لەم مەترسییە گەورەیە دووریان بخەنەوە؟
وەڵام: سەبارەت بەو کەسانەی کە تووشی ئەم بەڵا گەورەیە دەبن - هەرزەکاران و گەنجان و ئەوانی تر - دەبێت زۆر وریا بن کە تووشی ئەو بەڵایە نەبن، چونکە لەدەستدانی دونیا و ژیانی دوای مردن بە گشتی بەدوای خۆیدا دەهێنێت،.یەکێک لە گرنگترین لایەنەکانی وریایی ئەوەیە کە لە هاوڕێ خراپەکان دوور بکەونەوە و لەگەڵ ئەو کەسانە دانەنیشن یان پەیوەندی بەو کەسانەوە ناکەن کە مادەی هۆشبەر بەکاردەهێنن یان كاری فرۆشتنیان دەکەن و پێویستە زۆر وریا بن بەرامبەریان، ئەوە سەلمێنراوە کە زۆربەی. ئەوانەی تووش دهبن چینی گەنجانه و سەرەتا لەلایەن هاوڕێ و ناسیاوەکانیانەوە پێیان ناسێنراوە و لە چهند حاڵەتێکی كهمدا بهخۆیان بۆ ئهوهی بزانێت ئهم ماددانه چییه داوایان لێکردووە.پێیان بدهن. بۆیە گرنگە خۆت بەدوور بگرێت لە بەرکەوتن لەگەڵ هەرکەسێک کە بەم ژەهرە مەترسیدارە تووش بووبێت.
پێویستە خۆیان بەدوور بگرن لە وەرگرتنی تەنانەت یەکجاریش، تەنانەت لە فۆرمە سووکەکانیشدا، لەبەر ئارەزووی زانینی کاریگەرییەکەی یان بە هۆکاری دیکە، چونکە لەوانەیە وەسوەسەیان بۆ دروست بێت کە ئەزموونەکە جارێکی تر دووبارە بکەنەوە و دواتر بکەونە تەڵەی ئالوودەبوونهوە.
سەبارەت بە دایک و باوکی هەرزەکاران و گەنجان، ئەرکی شهرعی ئەوانە کە هەموو ڕێکارێکی گونجاو بگرنەبەر بۆ پاراستنی منداڵەکانیان لە مەترسی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان، لەوانەش چاودێریکردنی ئەو کەسانەی کە پەیوەندییان پێوە دەکەن و پەیوەندییان لەگەڵدا دەکەن ئەگەر بۆیان دەرکەوت هەندێکیان وایە کە تووشی ئەم بابەتە بوونه، دەبێ دەستپێشخەری بکەن بۆ ئەوەی کار بکەن بۆ ڕزگاربوونیان لێی بە بەکارهێنانی ڕێگەی پەروەردەیی ژیرانە و ڕاوێژکردن بە پزیشکانی بە ئەزموون و کەسانی دیکە.
داواکارین لە خودای گەورە ئەم مەترسییە گەورەیە لە کوڕ و کچەکانمان دوور بكات، و هەمووان سهركهوتوو بكات بۆ ئهوهی بتوانن بەرپرسیارێتی خۆیان لەم بوارەدا جێبەجێ بکەن. ههر ئهو سهمیانی سهركهوتنه.
7 سەفەر 1446 ـ 8/12/2024