(INA) دەقی بەیاننامەی كۆتایی دووەمین كۆنفرانسی نێودەوڵەتی بەغدا بۆ كۆنترۆڵكردنی ماددە هۆشبەرەكان بڵاودەكاتەوە

بەغدا - INA
ئەمڕۆ دووشەممە، نووسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆك وەزیران دەقی بەیاننامەی كۆتایی دووەمین كۆنفرانسی نێودەوڵەتی بەغدای تایبەت بە كۆنتڕۆڵكردنی ماددە هۆشبەرەكانی بڵاوكردەوە، كە بە پاڵپشتی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران بەڕێوەچوو.
لە خوارەوە دەقی بەیاننامەكە دەخەینە ڕوو:
بەشداربووان كۆبوونەوە لە دووەمین كۆنفرانسی نێودەوڵەتی بەغداد بۆ بەرنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەكان كە لە 22 ی تەمووزی 2024 بەڕێوەچوو، لەسەر ئاستی خاوەن شكۆ و بەڕێزان وەزیرانی ناوخۆ (شانشینی عەرەبی سعودیە و شانشینی هاشمی ئوردن و دەوڵەتی كوەیت و كۆماری ئیسلامی ئێران و كۆماری توركیا و كۆماری عەرەبی سووریا و كۆماری لوبنان و كۆماری میسری عەرەبی و میوانانی شەرەف هەر یەك لە بەڕێزان ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی وەزیرانی ناوخۆی عەرەب و سەرۆكی زانكۆی نایف عەرەبی بۆ زانستە ئەمنییەكان و نوێنەرانی نووسینگەی نەتەوە یەكگرتووەكان تایبەت بە بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەكان و تاوان (UNODC).


بەشداربووانی كۆنفرانسەكە سوپاس و پێزانینی خۆیان بۆ هەوڵەكانی حكومەت و گەلی عێراق و وەزارەتی ناوخۆ دەربڕی، بۆ ڕێكخستنی چالاكییەكانی دووەمین كۆنفرانسی نێودەوڵەتی بەغداد بۆ بەرنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەكان.


خاوەن شكۆ و بەڕێزان تاوتوێی ئەو دۆخە مەترسیدارەیان كرد، كە لە ئەنجامی زیادبوونی بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان و ئالوودەبوون لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی هاتۆتە ئاراوە، ئەمەش لە ئەنجامی زیادبوونی ئۆپەراسیۆنەكانی قاچاخچێتی و بازرگانی كردن دێت و بەڕۆحی بەرپرسیارێتی نیشتمانی و مرۆیییەوە ئەم دیاردەیە و چۆنیەتی بەرەنگاربوونەوەیان تاوتوێكرد لەگەڵ دۆزینەوەی میكانیزمێكی نوێ بۆ ئەم كاردانەوەیە، بەشێوەیەك كە دۆخێكی یەكگرتووی دروست بكات و ببێتە هۆی نەهێشتنی ئەم نەخۆشییە مەترسیدارە.


بەشداربووان جەختیان لەسەر یەكخستنی هەوڵە هاوبەشەكانی هەرێمی و نێودەوڵەتی كردەوە، بۆ بەهێزكردنی ئاسایشی هەرێمی و جیهان، بۆ بەرنگاربوونەوەی بڵاوبوونەوە و قاچاخچێتی ماددە هۆشبەرەكان و پاراستنی كۆمەڵگاكان لە مەترسی ئەم دەردە و ئاگاداربوون لە یەكخستنی كاری ئەمنی و هەواڵگری لە نێوان وڵاتەكانماندا، ئەمەش لە وەڵامدانەوەی هەلومەرجی قۆناغەكە و ئەو ئاستەنگ و گرفتە هاوشێوەیانە دێت كە ڕووبەڕووی دەبینەوە، جگە لە لێكچوونی زۆرێك لە یاسا و ڕێنمایی و داب و نەریت و بیروباوەڕەكان، كە ئەم دەردە ڕەتدەكەنەوە و ئیدانەی دەكەن و هانی دامەزراندنی دامەزراوەكان و دانای ئەو ئامێرانە دەدەن، كە كار بۆ سنوورداركردن و نەهێشتنی بڵاوبوونەوەی ئەم دیاردەیە دەكات.


لەسەر بنەمای پەیوەندییە مرۆیی و مێژوویی و كەلتوورییەكان و ئەو ڕۆحی برایانەی كە لەنێوان وڵاتەكانمان و گەلەكانماندا هەیە و لە بەردەوامی هەوڵەكان بۆ گەڕان بەدوای هاوكێشەیەكی گونجاو، كە هاوكاری و هەماهەنگی هاوبەش و باوەڕی هەموومان بە گرنگی ئەم جۆرە هاوكاریانە بەهێز بكات، لە وەڵامی خواست و ئاواتەكانی گەلانمان بۆ ئایندەیەكی باشتر و جوانتر دێت، هەروەها بۆ تەواوكردنی ئەنجامەكان و دەرئەنجامەكانی یەكەم كۆنفرانسی نێودەوڵەتی بەغداد بۆ بەرنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەكان كە ساڵی ڕابردوو بەڕێوەچوو ، بەشداربووانی كۆنفرانسەكە پێشنیاری ئەمانەی خوارەوەیان كرد :


1. پتەوكردنی میكانیزمەكانی چالاكی هاوبەش و پەیڕەو كردنی بنەمای یەكخستن لە كاری ئەمنیدا، بەمەبەستی داخستنی ڕێگاكانی قاچاخچێتی ماددە هۆشبەرەكان و ڕێگریكردن لە چاندن و بەرهەمهێنانیان، بە هەموو شێوەكانیانەوە و ڕاونان و لەناوبردنی ئەو چەتانەی كە لەم بوارەدا چالاكن.
2. نوێكردنەوەی داتابەیسی تایبەت بە تاوانباران و داواكراوەكان لە حاڵەتەكانی بازرگانیكردن بە ماددە هۆشبەرەكان و مادە دەروونیەكانەوە و وڵاتانی بەشداربوو و پاراستنیان لە دزەكردن، بە مەبەستی سود وەرگرتن لێیان لە ئۆپەراسیۆنەكانی بەدواداچوون و دەستبەسەرداگرتنی ئەم جۆرە تاوانانە.
3. گرتنەبەری شێوازی زانستی و تەكنەلۆژیای مۆدێرن و ئەنجامدانی لێكۆڵینەوەی دارایی هاوتەریب، سوود وەرگرتن لە تەكنەلۆژیا بۆ دۆزینەوە و بەدواداچوون و چاودێریكردن و دەستبەسەرداگرتنی خاڵە گرنگەكانی، بە شێوەیەك كە دڵنیابێت لەوەی تاوانباران دەدرێنە دادگا بۆ وەرگرتنی سزای دادپەروەرانە.
4. چڕكردنەوەی هەوڵەكانی چاودێری و بەدواداچوونی ماڵپەڕ و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، كە چالاكن لە بواری بانگەشەكردن و بازرگانیكردن بە ماددە هۆشبەرەكان و ماددە دەروونییەكان، بۆ كەمكردنەوەی چالاكییەكانیان و ڕێگرتن لە لەخۆگرتنی كەسانی لاواز بۆ بەشداریكردن لە تاوانەكانیان.
5. چالاككردنی میكانیزمەكانی خۆپاراستن و ڕێگریكردن لە لادان بەرەو بەكارهێنان یان ئالوودەبوون، لەڕێگەی چڕكردنەوەی هەوڵەكانی هۆشیاری، سەبارەت بە مەترسییەكانی ئەم دەردە و ئەو زیانانەی كە بە تاك و كۆمەڵگای دەگەیەنێت.
چارەسەركردنی كەلێنە یاساییەكان لە یاسادانانی نیشتمانی وڵاتانی بەشداربوو (ئەگەر بەردەست بوو) و توندكردنی سزاكانی تایبەت بە ماددە هۆشبەرە دروستكراوەكان، بۆ ئەوەی ئەو باندانەی كە نبازرگانی بەم ماددانەوە دەكەن نەتوانن ئەو كەلێنانە بقۆزنەوە بۆ ڕزگاربوون لە لێپرسینەوەی یاسایی و سزادان لە بەرانبەر كارە قێزەونەكانیان كە گەلان و نشتیمانەكان لەناودەبات.
7 . لێكۆڵینەوە لە توانای فراوانكردنی دامەزراندنی سەنتەری چاكسازی بۆ ئالوودەبووان و بەكارهێنەرانی ماددە هۆشبەرەكان، بۆ ئەوەی یارمەتیدەر بێت لە ڕزگاركردنی گەنجان لە ئالوودەبوون و ئاڵوگۆڕكردنی شارەزایی و ئەزموون لەمامەڵەكردن لەگەڵ ئەو كەلێنانەی، كە لەبەڕێوەبردنی ئەم ناوەندانەدا ڕوودەدەن، بەمەبەستی باشتركردنی كارایی ئەدای ئەو ناوەندانە و بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەی كە ئەم ناوەندانە بۆی دامەزراون.
8. بەشداربووان دەستپێشخەرییەكەی كۆماری توركیا بەرز دەنرخێنن، بۆ پێشنیاركردنی دامەزراندنی سیستەمی ئاگاداركردنەوەی پێشوەخت لەسەر دوایین پێشهاتەكان، لە دۆسیەی ماددە هۆشبەرەكان و ئامادەیی بۆ پێشكەشكردنی ڕاهێنانی پسپۆڕی، لە بواری نەهێشتنی ماددە هۆشبەرەكان بۆ هەموو وڵاتانی بەشداربوو.
9. سوود وەرگرتن لەو وانانەی كە لە ئەزموونی وڵاتانی پێشكەوتوو بەدەست هاتوون، كە ڕووبەڕووی مەترسی ئەم كارەساتە بوونەتەوە و وەرگرتنی بیرۆكە و شێوازی مامەڵەكردن و میكانیزمی بەكارهاتوو، بۆ یارمەتیدان لە پەرەپێدانی میكانیزم و شێواز و و ڕێبازێكی تایبەت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەی ماددە هۆشبەرەكان، بە شێوەیەك كە لەگەڵ دحخی ئەم دەردە و ڕادەی كاریگەرییەكانی لەسەر كۆمەڵگاكانمان بگونجێت.
10. جەختكردنەوە لەسەر بەردەوامی كاركردن بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكانی كۆبوونەوەی وەزاری چوارلایەنەی بەڕێزان وەزیرانی ناوخۆی (كۆماری عێراق و شانشینی هاشمی ئوردن و كۆماری عەرەبی سووریا و كۆماری لوبنان) كە لە مانگی شوباتی 2024 لەلایەن وڵاتانی ناوبراوەوە بەڕێوەچوو.
11. جەختكردنەوە لەسەر بەردەوامی كاركردن بۆ جێبەجێكردنی ڕاسپاردەكانی یەكەم كۆنفرانسی نێودەوڵەتی بەغداد بۆ بەرنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەكان كە لە مانگی ئایاری 2023 بەڕێوەچوو.