(INA) حەوت دۆسێی لەگەڵ سەرۆكی دادگای باڵای فیدراڵی دەكاتەوە

بەغدا - INA

ئەمڕۆ پێنجشەممە، سەرۆكی دادگای باڵای فیدراڵی، جاسم محمد عەبود عمێری، پشتڕاستی كردەوە، كە دەستوور بناغەكانی سیستەمی دیموكراسی لە عێراقدا لەسەر بنەمای جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان و ئازادییە گشتییەكان داناوە، كە مافی ئەوەی بە هاووڵاتیان بەخشیوە بڕیار لە ئێستا و داهاتوویان بدەن لە ڕێگەی سندوقەكانی دەنگدان و مومارەسەی ئازادی بیروڕا، هاوكات ستایشی سەركەوتنی حكومەتی كرد لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە كەشێكی ئارام و سەقامگیردا بەڕێوەچوو دیموكراسی، هەروەها شەهیدكردنی سەركردەكانی سەركەوتن و ئەبومەهدی موهەندیس و قاسم سولەیمانی، بە لە بەرزترین ئاستەكانی بەخشین و هەوڵی مرۆیی زانی.

عمێری لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی عێراقی ڕایگەیاند: بەڵگەنامەكانی دەستووری گەلان لە سەرانسەری جیهان نوێنەرایەتی ڕەنگدانەوەی بەها مرۆیی، ئەخلاقی، ئایینی، كولتووری و پەروەردەیی و وەرگێڕانێكی ڕاستەقینەی هەموو قۆناغە مێژووییەكان كە ئەو گەلانە بەسەریاندا تێپەڕیون، لەگەڵ لایەنە ئەرێنی و نەرێنییەكانیان، و ئەوەی گەلان بەدەست ستەمی فەرمانڕەوا ستەمكارەكانەوە دەناڵێنن كە لاوازیان كردووە و تاڵانیان كردووە. سامانەكەی و سووكایەتیكردن بە بەها و بنەماكانی، هەروەها ئەوەی تووشی بووە لە سەردەمی داگیركاری بێگانەدا ئەگەر بەركەوتەی بووبێت، وەك ئامانجی داگیركەر كۆنترۆڵكردن و دروستكردنی ململانێ و دووبەرەكی ناوخۆییە لە نێوان خەڵكی یەك نەتەوەدا بە هۆكاری نەتەوەیی، تائیفی یان  دەستبەسەرداگرتنی سەروەت و سامانەكەی”.

دەستووری عێراق

ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا،  دەستووری عێراق كارایە لە ساڵی ٢٠٠٥ وەك لەدایكبوونێك دەكرد كە تێیدا ئازارەكانی گەلی عێراق لە ڕابردوویەكدا بەرجەستە بوو كە تیایدا دەسەڵاتێكی تاكەكەسی دیكتاتۆر كۆنترۆڵی دەسەڵاتی كۆنترۆڵكرد و بەها و پرەنسیپ و خوێنی گەلی عێراقی پێشێلكرد، لە كاتێكدا لە ئێستادا نوێنەرایەتی ئەو قوربانیدانانە دەكات كە خەڵك لە شەڕیان دژی باندە تیرۆریستییەكان كە قاعیدە و داعش نوێنەرایەتیان دەكەن داوە .

جەختیشی لەوە كردەوە كە "دەستووری عێراق بەڵگەنامەیەكی زۆر گرنگە كە واتای تێدایە كە لەگەڵ ڕابردوو و ئێستا و داهاتووی ئەم وڵاتەدا یەكدەگرێتەوە. نوێنەرایەتی مۆدێلێكی ئایدیاڵ دەكات بۆ هەموو ئەو بەڵگەنامە دەستوریانەی كە لە وڵاتانی ناوچەكەدا هەن، و بنەما گرنگەكانیش لەخۆدەگرێت ،لە مادەی یەكەمدا هاتووە كە كۆماری عێراق دەوڵەتێكی فیدراڵی تاك و سەربەخۆیە و خاوەن سەروەرییەكی تەواوەتییە، حوكمڕانی كۆمارێكی دیموكراتی و نوێنەرایەتییە و دەستوور گەرەنتی یەكڕیزیی عێراق دەكات ، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئەم سیستمە حكوومەتە دەسەڵاتی فیدراڵی پێناسە دەكات و دەسەڵاتەكانیان كە لەسەر بنەمای پرەنسیپی جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان پیادە دەكرێن و ئەم دابڕانە لەسەر بنەمای یەكگرتن و هاوكاری بەشێوەیەك كە خزمەت بە بنیاتنانی دەوڵەت بكات .

هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان

سەبارەت بە هەڵبژاردنە ناوخۆییەكانی ئەم دواییە، عمێری وتی،دەستوور لە ماددەی ١٢٢ی خۆیدا باسی لەوە كردووە كە پەیوەندی بە ئەنجومەنی پارێزگاكانەوە هەیە، كە تێیدا هاتووە ئەو پارێزگارانەی لە هەرێمێكدا ڕێكخراو نەبوون، دەسەڵاتی ئیداری و دارایی فراوانیان پێبدرێت بۆ ئەوەی بتوانن كاروبارەكانیان بەڕێوەببەن بەگوێرەی پرەنسیپی لامەركەزی كارگێڕی.ئەمەش بە یاسا ڕێكدەخرێت، و تەواوكردنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنەكان نوێنەرایەتی دەكات پارێزگارەكانی ئەم دواییە پەیامێكن بۆ هەموو وڵاتانی جیهان كە عێراق بەپێی بناغە دروست و سەقامگیرەكان بەرەو پێشەوە دەڕوات بەرەو بنیاتنانی دامەزراوە دەستورییە بەتواناكان لە بنیاتنانی سیستەمی دیموكراسی دروست، و ئەم دامەزراوە دیموكراسییانە دەسەڵاتە دەستوورییەكانی خۆیان بەكاردەهێنن.

ئاماژەی بەوەشكرد، ئەنجامدانی هەڵبژاردنی سەركەوتوو بۆ ئەنجوومەنی پارێزگاكان و هەڵبژاردنی یەك لەدوای یەك بەشێوەیەكی بەردەوام سێ ئاماژەی ڕوون و دیاریكراو دەخاتە ڕوو، یەكەمیان ئەوەیە كە دیموكراسی لە عێراق ڕاستەقینە و فەرمی نییە. دووەمیان ئەوەیە كە حكومەتی عێراق، خەڵكە   و ڕەوتە سیاسییەكان بەرەو بنیاتنانی ڕاستەقینەی دیموكراسی لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی ئازادانە نوێنەری گەل دەڕۆن،وە سێیەم: ئەم دیموكراسییە چێژی لە  هەموو ئەندامانی گەلی عێراق بەبێ جیاوازی، مافی ئەوەیان هەیە كە  ماف و ئازادییە گشتییەكان كە لە دەستووردا هاتووە”.

هێمای بۆ ئەوەش كرد كە گرنگترین تێڕوانینی ئەم هەڵبژاردنانە لای گەلی عێراق ئەوەیە كە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان بە دروستی بەڕێوەی بردووە، هەروەها ستایشی هەموو لایەك هەیە بۆ ئەو سەركەوتنە گەورەیەی حكومەت لە تەواوكردنی پرۆسەی هەڵبژاردن بە شێوەیەكی ئازاد و سەقامگیر.

سەبارەت بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن و پەسەندكردنیان، عمێری ڕوونیكردەوە كە “دادگای باڵای فیدراڵی كارامەیی پەسەندكردنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان نییە و تەنیا خەمی پەسەندكردنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە”.

خزمەتگوزارییەكان حكومەتی

دووپاتیشی كردەوە، حكومەتی ئێستای عێراق بەرەو دوو ئاڕاستە هەنگاو دەنێت كە گەلی عێراق دەستی لێداوە. یەكەمیان دابینكردنی خزمەتگوزاری و تەواوكردنی پڕۆژەی گەورە و مامناوەند و بچووكە كە خەڵك پێویستیانە و ماوەیەكی زۆرە چاوەڕێی دەكەن. ئەمەش پشتڕاستی دەكاتەوە جددی و ئیرادەی حكومەت بۆ هەنگاونان بەرەو پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری، لە كاتێكدا لە ئاراستەیەكی دیكەدا حكومەت حەزی لە پێویستی یەكگرتنە لە بنیاتنانی دیموكراسی عێراقدا.

مافی گەل بۆ دیاریكردنی نوێنەری خۆیان

سەرۆكی دادگای فیدراڵی لە درێژەی قسەكانیدا وتیشی پرۆسەی دیموكراسی لە عێراق لەسەر بنەمای پرەنسیپی هەڵبژاردنی خولیی نوێ دەكرێتەوە، كە لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاكاندا بەرجەستە دەبێت و پەیوەستە بەوەی خەڵك سەرچاوەی دەسەڵات بن و هەبوونی مافی هەڵبژاردنی نوێنەرەكانیان لە ڕێگەی دەنگدانی نهێنییەوە، كە ئەمەش گۆڕانكاری یەك لە دوای یەك لە حكومەتەكاندا بەدوای خۆیدا دەهێنێت لە دوای هەر هەڵبژاردنێكی پەرلەمانی، ئەمەش دەورەیی هەڵبژاردنەكان لە پرۆسەكەدا پشتڕاست دەكاتەوە.

سەركردەكانی سەركەوتن

وە سەبارەت بە شەهیدان

سەركردەكانی سەركەوتن و شەهیدانی عێراق عمێری وتی: گەلی عێراق قوربانییەكی زۆر گەورەی دا لە تێكۆشانیان لە دژی ڕژێمی ستەمكاری پێشوو كە بەشدار بوو لە لابردنی ڕژێمەكە، هەروەها لە شەڕیان لەگەڵ هێزە تیرۆریستییەكان، ئەگەر نەبوایە ئەم خوێنە، عێراق نەیدەتوانی بگاتە ئەو قۆناغە سەقامگیرییەی كە ئێستا ئەزموونی دەكات و پرۆسەی دیموكراسی سەركەوتوو بكات  هەروەها  شەهیدكردنی دوو سەركردە گەورە ئەبو مەهدی موهەندیس و قاسم سولەیمانی بە نوێنەرایەتی زانی بەرزترین ئاستی بەخشین و هەوڵی مرۆیی و قوربانیدان و ڕزگاركردن و خەبات دژی نادادپەروەری و تیرۆر و ستەمكاری و ئەوانەی لەگەڵ بەها ئینسانە بەرزەكاندا هاوئاهەنگ نین و ئەم خوێنەش بە بەخشندەیی خۆیەوە هەر ئەوەیە كە خاكەكانی عێراقی ئازاد كرد لە تیرۆرەوە .

ئەزموونی دیموكراسی لە عێراقدا

عمێری جەختی لەوە كردەوە كە ئەو ڕووداوانەی كە عێراق پێشتر شاهیدی بووە كاریگەرییەكی زۆری لەسەر پرۆسەی بنیاتنانی دەوڵەت هەبووە، ڕەنگدانەوەی خراپی لەسەر سیستەمی كارگێڕی هەبووە و ڕێگەی بە سەرهەڵدانی گەندەڵی دا، چ لە ڕووی دارایی و چ لە ڕووی ئیدارییەوە.

جەختیشی لەوە كردەوە كە "عێراق توانی لەسەر بنەمای ئەوەی لە دەستووردا هاتووە، دامەزراوە دەستوورییەكان بە شێوەیەكی دروست بنیات بنێت، بە نوێنەرایەتی حكومەت، پەرلەمان، دەسەڵاتی دادوەری، دادگای فیدراڵی، كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، دەستەی دەستپاكی، بانكی ناوەندی، و دەستەی ڕاگەیاندن و پەیوەندییەكان، جگە لە دامەزراوە دەستوورییەكانی تر.ئەم دامەزراوانە دەستووری فیدراڵی سەربەخۆن و دەسەڵات نین چونكە دەسەڵاتی فیدراڵی پێناسە كراوە بەپێی مادەی ٤٧ی دەستوور بە زاراوەی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەری