گۆڤارێكی ئەمریكی: سەرۆك وەزیران جدییە لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەكانی گەندەڵی و گۆڕانی كەشوهەوا

بەدواداچوون  -  INA
گۆڤاری نیوزویكی ئەمریكی ووتارێكی بڵاوكردەوە كە تیایدا دەستی خستۆتە سەر ڕێوشوێنەكانی عێراق لە ڕووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی كەشوهەوا، هەروەها هەنگاوەكانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و بەدواداچوون بۆ گەندەڵكاران، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی جددییەكی ڕوون هەیە.
ووتارەكە لەلایەن جەیمس وات دیپلۆماتكارێكی پێشووی بەریتانیاوە ئامادەكراوە و وەك باڵیۆز لە لوبنان و ئوردن و میسر كاری كردووە و لەلایەن گۆڤاری نیوزویكی ئەمریكییەوە بەناونیشانی (ئەنجامی كۆبوونەوەی COP28 واتای چییە،كە لە میرنشینی دوبەی لە ئیمارات بۆ لایەنەكانی ڕێككەوتننامەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ گۆڕانی كەشوهەوا بۆ عێراق بەرێوەچوو.
وات دەڵێ : وشكەساڵی پرسێكی سەرەكی بووە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ یەكەم پەیمانی ئاو كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ زیاتر لە چوار هەزار و 500 ساڵ پێش ئێستا لەگەڵ كۆتایی هاتنی ئەم دواییەی كۆنفرانسی COP28، پرسیارەكە دەمێنێتەوە كە ئایا كۆدەنگی لە دوبەی كاریگەری ئەرێنی لەسەر وڵاتانی وەك عێراق دەبێت؟
ئاماژەی بەوەشكرد: لەگەڵ ئەوەی ڕووبارەكانی دیجلە و فورات بەدەست وشكەساڵییەكی زۆرەوە دەناڵێنن، ڕۆژنامەكانی وەك نیویۆرك تایمز و واشنتۆن پۆست دەستیان خستە سەر عێراق، هەروەها سەرۆك وەزیران محەمەد شیاع سودانی داوای بەهێزكردنی هاوكارییە نێودەوڵەتییەكان لەو بوارەدا كرد لە گۆڕانی كەشوهەوا، وەك لە كۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەكگرتووەكاندا ئاماژەی پێكرد كە نابێت ڕێگە بدرێت لانكەی شارستانیەت لە تینوێتیدا بمرێت.
ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا وتی: كشتوكاڵ، ئاسایشی خۆراك، و بژێوی ئابووری ملیۆنان كەس كە پشت بە كشتوكاڵ دەبەستن بەهۆی كەمی ئاوەوە مەترسی لەسەرە، ئەم نیگەرانیانە لەلایەن عەبدولەتیف ڕەشید، سەرۆك كۆماری عێراق لە لوتكەی كەشوهەوا لە دوبەی پشتڕاستكرایەوە و ڕایگەیاند كە ئەم قەیرانە ناوچەییە دەڕوات و پرسی كەمی ئاو و كاریگەری لەسەر لایەنە گرنگەكانی گەشەپێدانی وڵات هەیە.
ئاماژەی بەوەشكرد : عێراق دەستپێشخەری جۆراوجۆری دەستپێكردووە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی كەشوهەوا، كە بریتین لە هەوڵی گەورە بۆ بەرزكردنەوەی سەلامەتی ئاو و كەمكردنەوەی زیانەكانی ئاو، هەرچەندە شاندی عێراقی داوای بەدەركردنی زمانی ڕزگاربوون لە سووتەمەنی بەردینی كرد بەهۆی ئابوورییەكەیەوە و پشتبەستن بە هایدرۆكاربۆنەكان، گۆڕانی كەشوهەوا وەك نیگەرانییەكی ڕاستەقینە بۆ بەغدا دەمێنێتەوە.
ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا وتی :بە شێوەیەكی گرنگ، پێدەچێت دەستپێشخەرییەكانی بەغدا لەگەڵ كۆدەنگی لوتكەی كەشوهەوادا بگونجێت كە داوای پاراستنی ئیكۆسیستەمی ئاوی شیرین و چاندنی دەستپێشخەرییەكانی خۆڕاگری ئاوی شارەكان و سێ هێندەكردنی قەبارەی بەكارهێنانی وزەی نوێبووەوە تا ساڵی 2030 و چالاككردنی سندوقی زەرەر و زیان، بەڵام ئەو سندوقە كە ڕەخنەی بەرفراوانی لێ گیراوە بەهۆی ئەوەی ئەوەندە دوور نەڕۆیشتووە، نوێنەرایەتی هەنگاوێكی یەكەمی ئەرێنی دەكات لەلایەن گەورە دەرهێنەرەكانەوە بۆ داننان بەو زیانانەی كە بەهۆی كردەوەكانیانەوە تووشی بووە.
وات هێمای بۆ ئەوەش كرد : بەپێی دوایین داتاكانی بانكی نێودەوڵەتی، ڕێژەی دەردانی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن بۆ هەر تاكێك لە عێراق ساڵانە 3.8 تۆن بووە، كە زۆر كەمترە لە دەردانی گازی ژەهراوی ئەمریكا كە 13 تۆن بووە و تەنها 12%ی دەردانی گازی ژەهراوی قەتەر كە 31.7 تۆن بووە.
لە كۆتایی وتارەكەدا هاتووە: لەگەڵ كۆتایی هاتنی COP28، پرسیارەكە ئێستا ئەوەیە كە ئایا دەتوانرێت داواكاری بەپەلەی ئەو وڵاتانەی كە لەگەڵ گۆڕانی كەشوهەوادا خەبات دەكەن وەك عێراق جێبەجێ بكرێت، و چۆن دەرئەنجامەكانی لوتكەكە دەتوانن ڕاستەوخۆ ئەو گۆڕانكارییە بەدیبهێنن كە پێویستە ئەو گێڕانەوەیانەی لە COP28 خراوەتەڕوو، نوێنەرایەتی هەنگاوێكی ئەرێنی دەكەن،بەڵام ئەو ڕێوشوێنانەی گیراونەتەبەر لە ئێستادا بەس نین و عێراق هێشتا چاوەڕێی گەیشتن بە ڕێككەوتنێكی كۆدەنگی سەرتاسەری حەوزەكە دەكات لە نێوان وڵاتانی كەنار دەریاكان سەبارەت بە بەڕێوەبردنی ڕووبارەكانی فورات و دیجلە،لە كاتێكدا دەستپێشخەریەكان ئامانجیان باشتركردنی بەڕێوەبردنی ئاوە سەرچاوەكان پێویست بوون، عێراق بەزەحمەت لەم بوارەدا سەركەوتوو دەبێت كاتێك سەرچاوەكان تادێت كەم دەبنەوە، جگە لەوەش ئەو سەرچاوانەی كە لەلایەن سندوقی زیان و زیانەكانەوە تەرخانكراون بە شێوەیەكی بەرفراوان بە ناتەواو دادەنرێت بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەو وڵاتانەی كە زۆرترین زیانیان بەركەوتووە بەهۆی گۆڕانی كەشوهەوا،بەڵام هەرچەندە ئەنجامەكان لە COP28 پێدەچێت كەمتر بێت لە چارەسەركردنی نیگەرانییەكانی كەشوهەوای عێراق، ئەمە بەو مانایەیە كە بەشداریكردنی بەغدا نەیتوانی هەندێك ئەنجامی ئەرێنی بەدەستبهێنێت، بەتایبەتی كە پێدەچێت خۆی لەسەر شانۆی جیهانی دووپاتبكاتەوە.
جەختیشی كردەوە : بەغدا بە نوێنەرایەتی شاندێكی 300 كەسی، پابەندبوونی پتەوی خۆی بە پرسی كەشوهەوا و خواستی بەردەوامی خۆی بۆ دابینكردنی پێداویستییە بەپەلەی زیادبوونی دانیشتووانەكەی نیشاندا، كە لەمێژە بەدەست ڕووداوە ئەمنییەكان و ناسەقامگیرییەوە دەناڵێنێت، شتێك كە بووەتە توخمێكی جەوهەرییە لە ئیدارەی سەرۆك وەزیران محەمەد شیاع سودانی.
ناوبراو هێمای بۆ ئەوەش كرد : بە كردنەوەی یەكەم بەشی خۆی لە كۆنفرانسی گۆڕانی كەشوهەوای نەتەوە یەكگرتووەكان، قەیرانی كەشوهەوا لە عێراق خرایە پێشەنگی گفتوگۆ نێودەوڵەتییەكان و ئەم هەوڵانەش لە سەرووی پەیوەستبوونی مێژوویی وڵاتەكە بە ڕێككەوتننامەی ئاوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە مانگی ئازاردا، عێراقی كردە یەكەم وڵات لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە ئەو كارە بكات.
هۆشداریشید : ئەم ڕێوشوێنانە دەریدەخەن بەرژەوەندی و جددی سودانی لە ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسییەكانی كەشوهەوا بەتایبەت لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتوانی عێراق، هەروەها هەوڵەكانی بۆ دەستەبەركردنی ڕێككەوتنێكی نێودەوڵەتی لەسەر بەكارهێنانی بەردەوامی سەرچاوە ئاوییەكانی سنوور بەزاندن. عێراقیش پابەند بووە بەوەوە كەمكردنەوەی دەردانی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن لە بەرهەمهێنانی نەوت و گاز و باشتركردنی تۆڕی كارەبا لە ڕێگەی  پڕۆژەكانی نوێبووەوە.
لە لایەكی دیكەوە لە وتارەكەدا ئاماژە بە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و هەوڵەكانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران كراوە بۆ نەهێشتنی گەندەڵی و دادگاییكردنی گەندەڵكاران.
لەم لایەنەی ووتارەكە هاتووە: بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی، كە یەكێكی دیكەیە لە ئەولەویەتانەی سەرۆك وەزیران تیشكی خستۆتە سەر، ئەنجامە ئەرێنییەكانی لێكەوتەوە كە هانی وەبەرهێنانیان داوە، بەو پێیەی ئێستا دەستیكردووە بە ڕاكێشانی وەبەرهێنانی ڕاستەوخۆی بیانی بەرچاو، لەوانەش پڕۆژەی وزەی نوێبووەوە، وەك بەڵگەی لەسەرە بەهۆی هاوبەشی ئەم دواییەی لەگەڵ كۆمپانیای تۆتال و كۆمپانیای وزەی فەرەنسی، گرێبەستێك كە لەلایەن وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاوە ستایشی دەكرێت.
لە كۆتاییدا وتی: عێراق بە سەبرەوە چاوەڕێی ئەو وڵاتانە دەكات كە سەرچاوە ئاوییەكانی هاوبەشن بۆ ئەوەی بەرەو ئاست تەحەدای دابەشكردنی دادپەروەرانە هەڵبستن، وەك چۆن باوباپیران زیاتر لە چوار هەزار و 500 ساڵ لەمەوبەر لە میزۆپۆتامیا كردیان، لەم نێوەندەدا پێدەچێت كۆبوونەوەی دوبەی دەروازەیەكی كردبێتەوە بۆ گۆڕانكاری زۆر پێویست ئەمە شتێكە كە ئیدارەی ئێستای عێراق هیوادارە ڕاستەوخۆ چارەسەری بكات.