سۆشیال میدیا ومیدیا كلاسیكی..هه‌ڤبه‌ندی و جهگرتن
وتار
- 11-12-2023, 10:00
عوسمان باشقالی
مرۆڤایه‌تیێ بئاوایه‌كێ گشتی ل هه‌ر سه‌رده‌مه‌كێ دیرۆكی ب شێوازه‌كێ تایبه‌ت ده‌ربرین ژ هزر و را و بۆچوون و رامانێن خوه كریه، سه‌رده‌مێ ده‌ربرینا نها و چاخێ بیست ویه‌كێ سه‌رده‌مێ" سۆشیال میدیایه". كو مرۆڤ گه‌له‌ك بهێسانی دكارن هه‌ر چ دمه‌ژیێ واندایه و دهێته سه‌ر هزرا وان و پێ خۆشه به‌لاڤ بكه‌ن.. ئیدیه‌مێ سۆشیال میدیا بڤێ رامانا نهۆ نه‌گه‌له‌كێ گه‌ڤناره، یه‌كه‌م سه‌كۆ ئانكو ئامێری هه‌ڤپه‌ندیا ئه‌لیكترۆنیا مرۆڤان لده‌ستپێكا سالێن هه‌فتێیێن سه‌د سالا بیستێ ده‌ستپێكر، ئه‌و ژی ئیمێل بوو ودپشتره تۆڕا یۆزنێت یاگفتوگۆیان ل سالا 1979 كه‌فته كاری، بڤی ئاوایی هێدی هێدی ئه‌ڤ بواره وه‌رار كر، تا گه‌هشتیه ئه‌ڤرۆ كو بده‌هان ئامێرێن په‌یوه‌ندیێن جڤاكی هه‌نه وه‌كو ئێكس و تیك تۆك و فێس بۆك و ئینستگرام و تیلگرام ...هتد وجیهان هه‌می دموبایلێدا كۆمكریه. لێ میدیا كلاسیك ب شێوه‌یه‌كی گشتی ئیدیه‌مه‌كا گه‌ڤناره وئه‌ڤ بواره دچه‌ندین قوناغێن وه‌رارێ دا ده‌رباس بویه، تاگه‌هشتیه سه‌رده‌می ته‌كنولۆژیا هه‌ڤچه‌رخ بتایبه‌تی دسالێن نۆهه‌تێن سه‌د سالا بیستێ دا كو كاری هه‌موو سنوورا لسه‌رانسه‌رێ جیهانی ده‌رباز بكه‌ت، ئه‌وژی برێیا ئه‌نته‌رنێت و سه‌ته‌لایتێ.
هێربێرت جۆرج ویلز( 1866 ـ 1946) نڤێسكارێ ئینگلیزی دپه‌رتووكا خوه‌دا" كورتیا دیرۆكا جیهانێ" كو دسالا 1920 به‌لاڤكریه، دبێژیت پێشكه‌فتنا مرۆڤایه‌تیێ هه‌ڤبه‌نده ب پێشكه‌فتنا پرۆسا گه‌هاندنێ ئانكو میدیا. دراستی دا ئه‌ڤ گۆتنا وی دڤی سه‌رده‌میدا، براست و دروستی خوه سه‌لماندیه.
ب ئه‌گه‌را سۆشیال میدیا جیهان بویه گونده‌كێ بچووك و به‌له‌زترین ده‌م و ژ دوورترین جهێ جیهانێ په‌یام و بویه‌ر ب ده‌نگ وره‌نگ ب رێكا موبایلێ دگه‌هنه مرۆڤان، بێ هیچ سانسۆره‌ك، ب رامانه‌كا دن هه‌ر مرۆڤه‌ك ل سایه‌ی سۆشیال میدیا دكاریت په‌یامنێر و نڤێسكار و وێنه‌گرو شلوڤه‌كار بیت، دهه‌مان ده‌مێ هه‌ر مرۆڤه‌ك برێیا موبایلا خوه دكاریت خوه‌دی ده‌زگه‌هه‌كێ راگه‌هاندنێ بیت و تاراده‌یه‌كێ زۆر ژی ئازاده دبه‌لاڤكرنا هه‌ر وه‌شانه‌كا خوه‌دا.
هه‌ڤبه‌ندیا سۆشیال میدیا و میدیا كلاسیك
سۆشیال میدیا و میدیا كلاسیك ناهێن ژێك جوداكرن، ژبه‌ر كو سۆشیال میدیا ژی هه‌مان رۆلێ میدیا كلاسیك دله‌زیت، هه‌روه‌كی مه لسه‌ری ئاماژه پێكری، ودهه‌مان ده‌مێدا ته‌ڤایا سازیێن میدیا كلاسیك ژی سه‌كۆیێن خوه‌یێن سۆشیال میدیا هه‌نه، وتاراده‌یه‌كی ژی كارێ وان سازیێن راگه‌هاندنێ هێسان كریه و په‌یاما وان ب ئاوایه‌كێ به‌رفره‌هتر وبله‌زتر دگه‌هته كت و جڤاكی. لێ سۆشیال میدیا ب سروشتێ خوه، پێشكه‌فتی تره ژ ئامێرێن میدیا كلاسیك ژ رادیۆر و تیڤی و رۆژنامه و گۆڤار...هتد. ژبه‌ر كو سۆشیال میدیا پێویستییا وێ ب جهـ و كارمه‌ند و ئامێرێن ده‌نگ و ره‌نگ و مونتاج وێنه‌گرتن و ستودیۆ وئه‌لكتریك و بودجه‌یه‌كا تایبه‌ت ...هتد نینه، مرۆڤه‌ك دكاریت دموبایلا خوه‌دا ڤان هه‌موو كارا بكه‌ت، تنێ ئه‌گه‌ر هێلا ئه‌نته‌رنێت و شه‌حنا موبایلێ وی هه‌بیت. بێ گومان باندۆرا سۆشیال میدیا لسه‌ر كت و جڤاكی بێتره ژ باندۆرا میدیا كلاسیك، ژبه‌ر كو موبایلێ جهێ رادیۆ و تیڤی و رۆژنامه و گۆڤار و مالپه‌رێن ئه‌لكترۆنی ڤه‌گرتیه و هه‌موو ژی دهه‌مبێزا خوه‌دا گرتینه. لێ به‌لێ سۆشیال میدیا نكاریت دراستی و دروستیا په‌یام و وێنه‌یاندا جهێ میدیا كلاسیك بگریت..! ژبه‌ر كو بێ گومان ئه‌و هه‌می تشتێن دسۆشیال میدیادا دهێنه به‌لاڤكرن دراست نینه ونابن جهێ باوه‌ریێ بۆ تاك و جڤاكی بتایبه‌تی بۆ باوه‌ریا میدیایی. چونكی هه‌ر مرۆڤه‌ك دكاریت هه‌ر سه‌كۆیه‌كێ سۆشیال میدیا ب هه‌ر ناڤه‌كی دروست بكه‌ت وببێ هه‌بوونا هیچ سانسۆره‌كی و سه‌لماندنا راستیا وی په‌یامێ ئه‌و دشینیت نه‌گه‌له‌كا بهێسانه بۆ وه‌رگری. وئه‌ڤ فه‌زایێ ئازاد وبه‌رفره‌هـ و تێكهه‌ل، وه‌ها دكه‌ت كو سۆشیال میدیا هنده جهێ باوه‌ریێ نه‌بیت، یادوویێ ژی ئه‌و په‌یاما سازیێن میدیا كلاسیك دوه‌شینیت، ژبلی باوه‌ریێ، گه‌له‌ك و گه‌له‌ك گشتگیرتر و به‌رفره‌هتره ژ په‌یاما سۆشیال میدیا. دهه‌مان ده‌مێدا پرانیا ئامێرێن سۆشیال میدیا وه‌كو ئێكس بۆ نموونه ب سروشتێ خوه گه‌له‌ك یا كت و تاكه وتایبه‌ته ب را و بۆچوونێن خوه‌دیێ خوه، ئانكو ب رامانه‌كا دن ته‌نێ جهێ ده‌ربرینا هزر و را وبۆچوونێن خوه‌دیێ خوه‌یه. ژبه‌ر ڤێ یه‌كێ هنده‌ك ژ ئامێرێن سۆشیال میدیا گه‌له‌ك جارا دبن ژێده‌رێن په‌یامێن میدیا كلاسیك.
راسته میدیا كلاسیك پشتی ده‌ربازكرنا ته‌مه‌نه‌كێ دوور ودرێژ هێشتا نكاریه وه‌كو پێدڤی په‌یاما خوه سه‌دا سه‌د بێ لایه‌ن ئاراسته بكه‌ت، ژبه‌ر كو هه‌ر ده‌زگه‌هه‌كێ میدیایی سه‌ر ب ئالیه‌كیه و دڤێت به‌رژه‌وه‌ندیێن وی ئالی لبه‌رچاڤ بگریت، ئه‌ڤجا ئه‌گه‌ر سیاسی بیت یان ئابووری و جڤاكی وره‌وشه‌نبیری. شه‌هره‌زایێن بوارێ مێدیایێ دبێژن: بویه‌ر هند بێ لایه‌نه هه‌تا ده‌ستێن مرۆڤان دگه‌هنێ، لده‌ما مرۆڤ تێكهه‌لی بویه‌رێن بوون بێ لایه‌نیا خوه ژده‌ست دده‌ت. به‌لێ دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ ژی سۆشیال میدیا هێشتا نكاریت جهێ میدیا كلاسیك بگریت دوارێ ڤه‌گوهاستنا په‌یام و بویه‌راندا.
