دادگای لێكۆڵینەوەی رەسافە وردەكاری دۆسێی سپیكردنەوەی پارە و ڕێوشوێنەكانی كەمكردنەوەی گەندەڵی بۆ ( INA )دەخاتە ڕوو

بەغدا - INA
دادگای لێكۆڵینەوەی سپیكردنەوەی پارە و دژە گەندەڵی وردەكارییەكانی میكانیزمی سپیكردنەوەی پارە و باوترین حاڵەتەكانی ڕوونكردەوە، لەكاتێكدا ئاماژەی بە سپیكردنەوەی پارە كرد كە لە بەنزینخانەكان و مۆڵەكان و وێستگەكانی قیر وەبەرهێنراون، بەڵام پشتڕاستیكردەوە كە بانكی ناوەندیی ڕێكارەكان كۆنترۆڵی توندیان بەسەر ئەو بڕە پارانەدا سەپاند كە دانراون و وەرگیراون.

ئەرك و ئەركەكانی دادگا
ئەیاد موحسین زەمەد جێگری سەرۆكی دادگای تێهەڵچوونەوەی رەسافە، دادوەری یەكەمی دادگای لێكۆڵینەوەی سپیكردنەوەی پارە و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی، بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی ڕاگەیاند، “ناوی دادگا ئاماژەیە بۆ دەسەڵات و ئەركەكانی، وەك ئەوە دادگای لێكۆڵینەوەی رەسافە كە كارامەیە بۆ گوێگرتن لە كەیسەكانی دەستپاكی، سپیكردنەوەی پارە، و سەرپێچی ئابووری، چونكە دادگاكەمان پسپۆڕە لە دانیشتنی كەیسەكانی گەندەڵی دارایی و كارگێڕی، هەرچییەك بێت، جا كەیسەكانی بەرتیل، گەندەڵی، پێشێلكردنی كار بن باج، یان قازانجی نایاسایی لە ڕێگەی هەڵاوسانی سەروەت و سامانی دارایی فەرمانبەرانەوە كە لە پێشكەشكردنی بەیاننامەی ئاشكراكردنی داراییدا دەبینرێت، و حاڵەتەكانی تری گەندەڵی دارایی و كارگێڕی كە پابەندن بە بڕگە سزاییەكانی یاسای سزادانی عێراقی و یاسای سزادانی عێراقی.“ 


ئاماژەی بەوەشكرد، "دادگاكەمان لەڕووی چۆنایەتییەوە كارامەیە بۆ سەیركردنی دۆسیەكانی دژە سپیكردنەوەی پارە، كە ئەو حاڵەتانەن كە بریتین لە شەرعیەتدان بە داهاتی دارایی تاوانە پێشبینیكراوەكان بە هێنانە ناو چالاكییە دارایی و ئابوورییەكان و پۆشینی سەرچاوەكەیان بۆ ئەوەی وەك شەرعی دەركەون". كە "دادگاكەمان تایبەتمەندە لە بەدواداچوون بۆ ئەو كەیسانەی كە زیان بە ئابووری دەگەیەنن و پرسە نیشتمانییەكانی وەك یاریكردن لە نرخی دینار بەرامبەر بە دۆلار، بابەتی گواستنەوەی پارە بۆ دەرەوەی عێراق بەبێ مۆڵەتی فەرمی، قاچاخكردنی كەلوپەلی ئاسەواری، ساختەكردنی دراو ، بازرگانیكردن بە مرۆڤ،  ساختەكردنی نیشانە بازرگانییەكان، و ئەوانەی كاریگەرییان لەسەر تەندروستی گشتی هەیە، لەنێو ئەوانی تردا.”

هاوكاری لەگەڵ دەزگاكانی تر
ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا، "ئەو دەزگا فەرمیانەی كە دادگاكەمان هاوكارە لەگەڵیان بۆ بەجێگەیاندنی ئەركەكانی لە بەدواداچوون بۆ دۆسیەكانی بەردەمی بریتین لە بەڕێوبەرایەتی لێكۆڵینەوەی بەغدا لە دەستەی دەستپاكی بۆ كەیسەكانی گەندەڵی دارایی و كارگێڕی و قازانجی نایاسایی، بەڕێوەبەرایەتی دژە تاوانی ڕێكخراو لەوەزارەتی ناوخۆ بۆ تاوانە زیانبەخشەكان بۆ ئابووری و نیشتمانی، و بەشی دژە بازرگانیكردن و هاوكارییەكی جەوهەری، و ئەولەویەتێكی هەیە چونكە فەرمانگەی پێشوو ئەركی سەرەكی لە بواری پێشكەشكردنی ڕاپۆرتی گومان بۆ دادگا ئەنجام دەدات لەسەر گومانەكانی سپیكردنەوەی پارە و دارایی تیرۆریستی، هەروەها فەرمانگەكە هەڵدەستێت بەلەگەڵ ئەرك و بەرپرسیارێتی دۆسێی پابەندبوونی عێراق لەگەڵ FATF لە بواری بەرەنگاربوونەوەی سپیكردنەوەی پارە و پارەداركردنی تیرۆر، دادگاكەمان نوێنەرایەتی ئەنجومەنی باڵای دادوەری دەكات لە دابینكردنی مەرجەكانی ئەو پابەندبوونە و یەكخستنی زۆرێك لە ڕێگاكانی هاوكاری لەم بوارەدا كە بەشدارییان كردووە لە بەرزكردنەوەی ئاستی پابەندبوونی عێراق لەنێو وڵاتانی دیكەدا.”


باوترین كێشەكانی سپیكردنەوەی پارە
ناوبراو ڕایگەیاند كە “لە مەرجەكانی ڕێكخراوی FATF ئەوەیە كە وڵاتان ستراتیژییەكی نیشتمانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی سپیكردنەوەی پارە ئامادە بكەن، هەروەها ڕاپۆرتێكی مەترسی نیشتمانی ئامادە بكەن بە مەبەستی دەستنیشانكردنی خاڵە لاوازەكان و هەڕەشەكان لە بواری بەرەنگاربوونەوەی سپیكردنەوەی پارەدا ، ئاماژەی بەوەشكرد  ڕاپۆرتی مەترسی نیشتمانی كە دادگاكەمان بەشداری كردووە لە ئامادەكردنی لەگەڵ كۆمەڵێك دامەزراوە و فەرمانگەی بەرەنگاربوونەوەی سپیكردنەوەی پارە، ئەو نیشانیدا كە باوترین جۆری سپیكردنەوەی پارە خۆ سپیكردنەوەی پارەیە."
ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا وتی: "ئەم نەخشەیە كە سپیكەرەوەی پارە داهاتی دارایی لە چالاكییە تاوانكارییەكان بەناوی خۆیەوە تۆمار دەكات، هەندێكجاریش شێوازی سپیكردنەوەی پارە لەلایەن لایەنی سێیەمەوە لەڕێگەی هەندێك هاوڕێ یان هاوسەر و منداڵ و خوشك و براكانی پارە سپیكەرەوە ئامادەی دەبێت،   ئاماژە بەوە دەكات كە  زۆربەی ئەو كەرتانەی كە ئەو پارانەی لە تاوانەكانەوە بەدەست دەهێنرێن بریتین لە كەرتی خانووبەرە، كۆمپانیاكانی ئاڵوگۆڕكردن، و كەرتی زێڕ. 
جەختیشی لەوە كردەوە كە "ئەو شێوازانەی لە سپیكردنەوەی پارەدا بەكاردەهێنرێن پەنابردنە بۆ كۆكردنەوەی پارە لە داهاتی تاوانەكان، و دواتر بەكارهێنانیان لە پرۆسەی كڕینی خانووبەرە و زەوی و پشك و كۆمپانیاكاندا".

زیانەكانی عێراق بەهۆی دزی سیستماتیكەوە
دادوەر دامەد ئاماژەی بەوەشكرد، باسكردن لەسەر لەدەستدانی عێراق زیاتر لە ترلیۆنێك دۆلار لەڕێگەی دزینی سیستماتیكەوە نادروستە، بەوپێیەی ژمارەیەكی ورد هەیە كە لەلایەن دامەزراوەیەكی فەرمیەوە پەسەندكراوە و لەڕێگەیەوە دەتوانرێت ژمارەی ئەو بەفیڕۆدان و زیانانە دیاریبكرێت كە لەساڵەوە كاریگەری لەسەر پارەی گشتی عێراق هەبووە ٢٠٠٣ ، ڕوونی دەكاتەوە كە "سەختییەك هەیە كە دەتوانرێت بەدەستبهێنرێت  ژمارەكان بە وردی دیاری بكە.
ئاماژەی بەوەشكرد،  كۆكن لەسەر ئەوەی كە گەندەڵی دارایی و ئیداری كە هاوڕێی ئەدای دامودەزگاكانی دەوڵەتی عێراق بووە بووە هۆی لەدەستدانی بڕە پارەیەكی زۆر كە دەبوو بەشدارببێت لە زیادكردنی دەرفەتەكانی گەشەپێدان و پاڵنانی ئابووری بەرەو گەشەكردن و كەمكردنەوەی ئاستی هەژاری و زیادبوونی هەلی كار ، ڕوونیدەكاتەوە كە  لەدەستدانی سامانی گشتی چەندین هۆكاری هەیە، لەوانە: پەیوەندی بە خراپ بەڕێوەبردن و بەفیڕۆدانەوە هەیە، لەوانە ئەوانەی پەیوەندییان بە گەندەڵی و دزییەوە هەیە، و ئەم ژمارانەش بەردەوام لە كەمبوونەوەدان بەهۆی ئەو سیاسەتە حوكمڕانی و شەفافیەتانەی كە حكومەتی عێراق پەیڕەوی لێدەكات و ئەو ڕێوشوێنە پێشوەختانەی كە هەندێك دامەزراوەی پەیوەندیدار بە وردبینی پەیڕەوی لێدەكەن، وەك دیوانی چاودێری دارایی، یان لێكۆڵینەوە لە كەیسەكانی گەندەڵی دارایی و كارگێڕی، وەك دەستەی دەستپاكی، و هەروەها ئەو ڕێوشوێنانەی كە لەلایەن دادگاكانی تایبەتمەند لە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لە عێراقدا گیراونەتەبەر گەورەترین ڕۆڵ لە كەمكردنەوەی ڕێژە و ڕادەی گەندەڵی دارایی و كارگێڕی لە ڕێگەی ڕێكارە كاریگەرەكانیانەوە لە وەرگرتنەوە و دەستبەسەرداگرتنی داهاتی تاوانەكانی گەندەڵی، هەروەها لە دەركردنی بڕیاری ڕێگریكردن لەسەر ئەوانەی تۆمەتبارن لە دۆسیەكانی گەندەڵی دارایی و كارگێڕیدا.
دزەكانی پارەی گشتی دەبنە بازرگان
ئاماژەی بەوەشكرد،  زۆرێك لە ئەنجامدەرانی تاوانەكانی گەندەڵی دارایی و كارگێڕی، بازرگانانی ماددە هۆشبەرەكان، و ئەنجامدەرانی تاوانی دیكە لە ماوەی ساڵانی پێشوودا توانیویانە بچنە ناو بازاڕی بازرگانان و وەبەرهێنەران و هۆكاری ئەمەش دواكەوتنی یاسادانانی یاسای نایاساییە  یاسای قازانج، بەو پێیەی تەنها لە ساڵی ٢٠١٩ دوای هەمواركردنەوەی یاسای كۆمیسیۆنی دەستپاكی دەرچووە  بە ئاماژەدان بەوەی كە  یاساكە ئاماژەپێكراو لە بڕگەكانیدا سنووردارە بەو فەرمانبەرانەی كە پۆستی باڵای كارگێڕییان هەیە، هەروەها كرێكارانی كەرتی تایبەت ناگرێتەوە ، جگە لە لاوازی ئەدای دامەزراوە داراییەكان و دامەزراوە ڕێكخەرەكان كە سەرپەرشتی كەرتی وەبەرهێنان و بازرگانی دەكەن و چاودێری نەكردنی سەرچاوەكانی پارەی وەبەرهێنەران و دڵنیابوون لە شەرعیەتی سندوقەكانیان .
سپیكردنەوەی پارە كە بەناوی وەبەرهێنانەوە ئەنجام دەدرێت
ئاماژەی بەوەشكرد، پرسەكانی سپیكردنەوەی پارە لەژێر ناونیشانی وەبەرهێناندا تەنها لە عێراق نییە بەڵكو لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندایە، بەو پێیەی سپیكردنەوەی پارە پەنا بۆ كەرتی وەبەرهێنانی پیشەسازی و بازرگانی دەبەن بۆ ئەوەی ئەو پارەیەی لە تاوانەكانەوە بەدەستیان هێناوە سیمایەكی ڕەوایان پێبدرێت  لێرەدا كەوتۆتە سەر  سەختی بەدواداچوون بۆ پارە سپیكراوەكان بە بەكارهێنانی ڕێگەی ئاڵۆز و زۆر بۆ گواستنەوەی و پێدانی كارەكتەری شەرعی كەرتی شوێنە كات بەسەربردنەكان، كەرتی خانووبەرە، و كەرتی كۆمپانیاكانی وەبەرهێنان لەنێو ئەو شێوازانەی كە لە سپیكردنەوەی  داهاتی تاوانەكان، و لە ڕێگەی كاری دادگا و لێكۆڵینەوەكانی ئەنجامدراو، دەركەوتووە كە بەشێك لە پارەكە لە بەنزینخانەكاندا وەبەرهێنراوە، و لە دامەزراندنی كۆمپانیای ئاڵوگۆڕكردندا، هەندێكیان لە كارگەی قیر، كۆمپانیاكانی گواستنەوە، و لە  دروستكردنی سەنتەری بازرگانی و مۆڵە بازرگانییەكان.
دانانی پارەی عێراقییەكان لە بانكەكان
داماد جەختی لەوەش كردەوە كە  ئەو پێشهاتەی بانكی ناوەندی عێراق لە سیستەمی دژە سپیكردنەوەی پارە و سەپاندنی ئەو سیستەمە بەسەر بانكە ئەهلی و حكومییەكان و یاسای بەرەنگاربوونەوەی سپیكردنەوەی پارە و پارەداركردنی تیرۆریستی ژمارە 39ی ساڵی 2015 بەدواداچوون و وردبینییە  ئەو ڕێكارانەی كە بانكەكان دەبێت پابەندبن پێیەوە لەكاتی مامەڵەكردن لەگەڵ كڕیارەكاندا جا  لە كاتی كردنەوەی ئەكاونت یان لەكاتی ئەنجامدانی هەر مامەڵەیەكی دارایی، ئەمە بووە هۆی سەپاندنی كۆنترۆڵی توند بەسەر كڕیاران، موكلەكان و بڕی پارەی دانراو و كێشراو ڕوونی دەكاتەوە كە لە ئەگەری هەر مامەڵەیەكی دارایی گوماناویدا، دامەزراوە داراییەكە پابەندە كە ڕاپۆرتی بدات بە فەرمانگەی بەرەنگاربوونەوەی سپیكردنەوەی پارە و دارایی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر  بۆ لێكۆڵینەوە لە ڕاستییەكەی، و ئەگەر نیشاندەری گوماناوی لەبەردەستدا بێت، ڕاپۆرتێكی گوماناوی ئامادە دەكرێت و ڕەوانەی دادگاكەمان كرد بۆ دەستپێكردنی ڕێكارەكانی لێكۆڵینەوەی تاوانكاری بۆ ئاشكراكردنی تاوانەكانی سپیكردنەوەی پارە كە پەیوەندییان بە مامەڵەی دارایی گوماناوییەوە هەیە .
ئاماژەی بەوەشكردووە،  هەرچەندە بانكەكان زیاتر چاودێری مامەڵەی كڕیاران بكەن، ئەڵقە لەسەر سپیكەرەوەكانی پارە توندتر دەبێت و بە پێچەوانەشەوە ، ڕوونیشیكردەوە كە  لە ساڵانی پێشووی كاركردنی دادگادا، ڕێوشوێنی یاسایی بەرامبەر زۆرێك لە كارمەندانی بانكەكان گیراوەتەبەر بەهۆی نەكردنی وردبینی پێویست سەبارەت بە مامەڵەی كڕیاران و بەسەریاندا سەپێندرابوون.  سزای دارایی و تاوانكاری بەپێی یاسای بەرەنگاربوونەوەی سپیكردنەوەی پارە. 
ئاماژەی بۆ ئەوەش كرد كە  68 تۆمەتبار بە دۆسیەی بازرگانیكردن بە مرۆڤەوە هەن، لێكۆڵینەوەشیان لە دژی كراوە، جگە لە 70 تۆمەتبار بە سپیكردنەوەی پارە، هەروەها 40 تۆمەتبار بە قاچاخبردنی كەلوپەلی دێرین ، ئاماژەشی بەوەدا كە ئەم ئامارە تەنها لە دیوی ڕوسەفە و  لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٣ تا ئێستا.
ڕوونیكردەوە،  ئەم كەیسانە ڕەوانەی تاوانە گەورەكان كراون بۆ ئەوەی بڕیاریان لەسەر دەربكەن.