ئیرادەی ڕاستەقینە هەیە.. پەرلەمانتاران و ئەكادیمیستەكان ستایشی هەوڵەكان حكومەت دەكەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لەناو كارنامەكەیدا

بەغدا - INA -–نەسار حاج
هەوڵەكانی حكوومەتەكەی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیران و بەرنامەی وەزارییەكەی سەبارەت بە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی دارایی و ئیداری و ئەوەی لە ماوەی یەك ساڵدا لە دوای دەستبەكاربوونییەوە پێشكەشكرا، بە شێوەیەكی بەرفراوان پێشوازییان لێكرا.
بازنەی پەرلەمان و ئەكادیمی دەستكەوتەكانیان بەرز نرخاند كە لە سەردەمی حكوومەتەكەی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیران لە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لەسەر ئاستی دارایی و كارگێڕی بەدەست هاتوون.
پەرلەمانتاران  و ئەكادیمیستەكان پێداچوونەوەیان بە دیارترین ئەولەویەتەكانی كارنامەی حكومەت كرد كە حكومەتی سودانی كاری لەسەر دەكات، لە پێش هەموویانەوە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵییە، بەتایبەتی ئەوەی لە دۆسێی “دزی سەدە”دا بەدەست هات، كە گەورەترین دۆسێی گەندەڵییە لە مێژووی دەوڵەتی عێراق، و وەرگرتنەوەی پارە و گەندەڵكاران لە ڕێگەی هەوڵی ناوازە و یاداشتنامەی لێكتێگەیشتن و ڕێككەوتن لەسەر ئاستی هەرێمایەتی و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بۆ گەیشتن بە ئامانجی خوازراو.
گەندەڵی دارایی و ئیداری
زەینەب موسەوی، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران لە فراكسیۆنی سادقون، بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی ڕاگەیاند: "حكومەت بە سەرۆكایەتی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیران، میراتێكی قورسی گەندەڵی دارایی و ئیداریی وەرگرتووە"، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئاماژەی بەوەشكردووە، “دیارترین تاوانی گەندەڵی دزی سەدەیە، وەك چۆن حكومەتی سودان توانی  وەرگرتنەوەی بەشێكی زۆر لەو پارەیە.


دەستكەوتەكانی حكومەتی سودان سەبارەت بە گەندەڵی دارایی


ئاماژەی بەوەشكرد، "سەرۆكی حكومەت توانی زۆرێك لە دۆسێكانی پەیوەست بە گەندەڵی دارایی و كارگێڕی لە وەزارەتەكانی ویلایەت و پارێزگاكان كۆنتڕۆڵ بكات و ئەوەی حكومەت لە ماوەی یەك ساڵدا پێشكەشی كرد نەیتوانی لەلایەن هیچ كام لە حكومەتەكانی پێشووەوە بە خولی تەواو بەدەستبهێنێت".


بەهێزكردنی هاوكاری لەگەڵ ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكان بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی


لای خۆیەوە، پەرلەمانتار روقەیا نوری  ئاماژەی بەوەدا كە “هەنگاوەكانی حكومەتەكەی ؟ لە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی هەنگاوی كردەیی و پیشەییین”، ئاماژەی بەوەدا كە “حكومەت لە یەكەم ساتەكانەوە كاریان كردووە بۆ بەهێزكردنی هاریكاری لەگەڵ ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكان كە پەیوەندییان بە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵیەوە هەیە، وەك نەتەوە یەكگرتووەكان، بانكی نێودەوڵەتی و پۆلیس ئینتەرناشناڵ (ئینتەرپۆل) و ژمارەیەك وڵات بە مەبەستی پەرەپێدانی تواناكانی عێراق و دامەزراوەكانی.


ئۆرگانێكی باڵای دژە گەندەڵی


ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا، "لەو كاتەوەی دەستبەكاربووە، سەرۆك وەزیران پێكهێنانی دەزگایەكی باڵای دژە گەندەڵی ڕاگەیاند، جگە لە دەركردنی فەرمانی دەستگیركردنی نێودەوڵەتی كە ژمارەیەك بەرپرسی پێشووی تێدابوو كە لە دەرەوەی عێراق نیشتەجێبوون لە چوارچێوەی ئەو شتەی كە بە (دزییەكە ناسراوە  لە سەدەی ڕابردوودا) ، ستایشی هەوڵ و هەنگاوەكانی حكومەت لەم ڕووەوە".


دژە گەندەڵی و خزمەتگوزاری بۆ هاووڵاتیان


ئاماژەی بەوەشكرد، "عێراق لە سەردەمی حكومەتی سودانیدا زۆربەی سەختی و تەحەددیاتەكانی تێپەڕاندووە"، جەختیشی لەوە كردەوە كە "حكومەت توانی لەلایەك بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و خزمەتگوزاری پێشكەش بە هاوڵاتیان بكات، بەو پێیەی هەوڵەكان لە ئەنجامدا دامەزراندن و كردنەوەی ئا ژمارەیەكی زۆر لە پڕۆژەكانی خزمەتگوزاری، ئابووری، وەبەرهێنان و پڕۆژەكانی تر."


ئەولەویەتەكانی بەرنامەی حكومەت


لە بەرامبەردا، ڕاوێژكاری دارایی سەرۆك وەزیران، مەزهەر محەمەد ساڵح، ڕایگەیاند كە “پرسی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی كارگێڕی و دارایی یەكێكە لە گرنگترین ئەولەویەتانەی كە لە كارنامەی حكومی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیراندا هاتووە، كە پەسەندكرا لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە”.




پێكهێنانی ئەنجومەنی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی


ئاماژەی بەوەشكرد، "دەسەڵاتی جێبەجێكردن دەستیكردووە بە كارەكانی لە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لەڕێگەی پێكهێنانی  دەزگای علوی ساند) (ئەنجومەنی دژە گەندەڵی) كە بە هەماهەنگی لەگەڵ دەستەی دەستپاكی نیشتمانی و ئەنجومەنی باڵای دادوەری كاردەكات، بەو پێیەی قۆڵی كاریگەرە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە تۆڕەكانی گەندەڵی ڕێكخراو، كە كارەكانیان پاش دەستبەسەرداگرتنی گرنگترین دۆسێیكانی دابەزینێكی ڕوونی بەخۆیەوە بینی ".




یاسای گەڕانەوەی پارە


ناوبراو ڕایگەیاند، "یاسای وەرگرتنەوەی پارە ڕۆڵی كاریگەرانەی خۆی لە ئاستی هەماهەنگی نێودەوڵەتی دەستپێكردووە، بە تایبەتی لەگەڵ ئەو وڵاتانەی كە بە پەناگەیەكی سەلامەت دادەنرێت بۆ سندوقە تاڵانكراوەكانی عێراق"، ئاماژەی بەوەشكرد كە "یاساكە بەدواداچوون بۆ ئەو سندوقانە دەگرێتەوە كە مێژووەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ڕژێمی پێشوو یان ئەو ئۆپەراسیۆنانەی كە پێشێلی سامانی گشتی دەكەن لە دوای ساڵی ٢٠٠٣”.


ئاماژەی بەوەشكرد، "سەرجەم ڕێكارەكان پابەندن بە بڕگەكانی یاسای ژمارە ٧ی ساڵی ٢٠١٩، كە یاسای سندوقی وەرگرتنەوەی پارە هەمواركراوە، كە لە ئێستادا لەلایەن دەستەی كارگێڕی چالاكەوە بەڕێوەدەبرێت بە سەرۆكایەتی سەرۆكی دەستەی دەستپاكی نیشتمانی، كە بڕیاری وەرگرتنەوە دەدات بەپێی میكانیزمەكانی كاری یاسایی و كارگێڕی بە هاوكاری لەگەڵ هەموو دەزگاكانی ڕێكخستنی و یاسایی دەوڵەت سندوق و تیرۆر، كە میكانیزمی هاوكاری لەگەڵ كۆمەڵگەی دارایی نێودەوڵەتی هەیە لە ڕووبەڕووبوونەوەی چالاكییەكانی سپیكردنەوەی پارە".


یاداشتەكانی لێكتێگەیشتن بۆ گەڕاندنەوەی پارەكان


لە درێژەی قسەكانیدا، "بەكارهێنانی ماددەی 14ی یاسای ژمارە 7ی ساڵی 2019  واژۆكردنی ژمارەیەك یاداشتی لێكتێگەیشتن بوو لەگەڵ زۆرێك لە وڵاتان، بەو پێیەی ئەم مادەیە دەسەڵاتی جێبەجێكردنی پابەند كرد، لەكاتی ئەنجامدانی وەبەرهێنان یان ڕێككەوتنی ئابووری لەگەڵ هەر وڵاتێك كە سامانی هەبێت بۆ عێراق، بۆ ئەوەی بڕگەكانی یاسای وەرگرتنەوەی پارە لەخۆ بگرێت، لەوانە ئەو پارەیەی كە لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ بەهۆی ئۆپەراسیۆنەكانی گەندەڵیەوە هەڵهات، هەروەها ڕێككەوتننامەی نەتەوە یەكگرتووەكان دژی گەندەڵی بە ئەنجامدانی ڕێككەوتننامەی هاوكاری كە ئەمساڵ لەگەڵ ڕێكخراوی گەشەپێدانی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەنجامدرا، كاراكرا بەرنامە بە مەبەستی وەرگرتنی پشتیوانی نێودەوڵەتی و چەسپاندنی هاوكاری نێودەوڵەتی لە ئۆپەراسیۆنەكانی وەرگرتنەوەی پارە.


 


ئامارێكی فەرمی


لە بەرامبەردا دەستەی دەستپاكی لە ئامارێكدا كە دەست ئاژانسی هەواڵی عێراقی كەوتووە ڕایگەیاندووە: “ژمارەی ئەو ڕاپۆرتانەی كە دەستەی دەستپاكی لە ماوەی ساڵێكی تەمەنی حكومەتدا كاری لەسەر كردووە گەیشتووەتە ٢٩ هەزار و ١٦٨ ڕاپۆرت، لە كاتێكدا ژمارەی دۆسیە تاوانكارییەكان گەیشتووەتە ٢٣ هەزار و ٢٣٢ حاڵەت و ژمارەی فەرمانەكانی دامەزراندنی دادوەری گەیشتە 8,690 فەرمان”، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە “ژمارەی فەرمانی دەستگیركردنی دادوەری هەبووە، و ژمارەی فەرمانی دەستگیركردنی دادوەری 1,843 بووە، لەكاتێكدا ژمارەی ئۆپەراسیۆنەكانی دەستبەسەرداگرتن گەیشتووەتە 1,692 دەستگیركردن، كە تێیدا 1,021 تۆمەتبار بوون دەستگیركران، و ژمارەی سزادراوەكان ٦٩٩ كەس بووە، و ژمارەی سزادراوان ٨٩٨ سزادراوان بووە.


ئاماژەی بەوەشكرد، “ژمارەی فۆڕمی ئاشكراكردنی دارایی كە وەرگیراوە 36 هەزار و 571 فۆڕم بووە، هەروەها ژمارەی فایلەكانی وەرگرتنەوەش 70 دۆسێی بووە، هەروەها 8 سزادراو و 29 وەرگرتنەوەی پارە وەرگیراوە”، جەختیشی لەوە كردەوە كە “كۆی گشتی سامانی گشتی پارێزراو 1,524,752,518,309 دینار بووە، وژمارەی سەردانەكان، وۆرك شۆپەكان و سیمینارەكان گەیشتە 1.6 وۆرك شۆپ.” .


بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی سنووربەزێن


لەلایەكی دیكەوە ئەحمەد سەدام، شارەزای بواری ئابووری ڕایگەیاند، “هەرچەندە ئەو هەنگاوانەی حكوومەتی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیران گرتوویانەبەر، بە ئاراستەیەكی دروستدا بوون، بەڵام دەتوانرێت تەنها لە ماوەی ساڵێكدا چارەسەری كەڵەكەبوونی حكومەتەكانی پێشوو بكرێت".


چاكسازی لە سیستەمی دامەزراوەیی


ڕوونیشیكردەوە، "ئەو هەنگاوانە دەتوانێت سەرەتای ڕێگایەكی فراوانتر بێت كە نوێنەرایەتی دەكرێت بە چاكسازی لە سیستەمی دامەزراوەیی بەمەبەستی كەمكردنەوەی ئاستی گەندەڵی بەربڵاو و لە پێشەنگی ئەوەشدا سەرلەنوێ سەیركردنەوەی پێوەرەكانی هەڵبژاردنی سەرۆك و بەڕێوەبەری بەشەكان لە دامودەزگاكانی دەوڵەتدا، جگە لە هەنگاوەكەی تر، كە بە بەرنامەی ئۆتۆماتیكی نوێنەرایەتی دەكرێت كە گەندەڵی كەمدەكاتەوە مامەڵەی ڕاستەوخۆ و كەمكردنەوەی ئاستی گەندەڵی، بەتایبەتی لە دەروازە سنوورییەكان.” 


لە بەرامبەردا ڕۆژنامەنووس و شرۆڤەكاری سیاسی حەمزە مستەفا پشتڕاستی كردەوە كە "سودانی لە ڕیزی ئەولەویەتەكانی كارەكانیدا شەڕی دژی گەندەڵی خستەڕوو"، ئاماژەی بەوەشكرد كە "حكومەتەكانی پێشوو بڕگەیەكی دژە گەندەڵییان لە بەرنامەی حكومەتەكەیاندا جێگیركردبوو، بەڵام سودانی جیاواز بوو لەوان لە كە كۆمەڵێك ئەولەویەتەكانی لەناو بەرنامەی حكومەتدا داناوە كە بریتی بوون لە چارەسەركردنی هەژاری و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی جگە لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكان بۆ هاوڵاتیان.”


ئاماژەی بەوەشكرد، "هەنگاوەكان سەبارەت بە بەرەنگاربوونەوەی هێڵی هەژاری بەدیهاتووە، لەڕێگەی گرتنەبەری هەنگاوەكانی وەزارەتی كار و لایەنە پەیوەندیدارەكان، هەروەها خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكان، كە بریتی بوون لە پرسی كەمكردنەوەی قەرەباڵغی هاتوچۆ لە بەغدا ئەمە پڕۆژەیەكی گەورەیە و پێویستییەكی زۆری هەیە كاتی دەركەوتنە لەسەر زەوی".


بەڵای گەندەڵی لە سەرانسەری دەوڵەتدا بڵاوبووەتەوە


هەروەها حەیدەر بەرزنجی شرۆڤەكاری سیاسی ڕایگەیاند، “بەڵای گەندەڵی بە تەواوی جەستەی دەوڵەتدا بڵاوبووەتەوە و ئەو پرسە پێویستی بە كات و ڕێككەوتنی حكومەتەكان هەیە بۆ بەرزكردنەوەی دروشمی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و كاركردن لە چوارچێوەی كۆمەڵێك ڕێكاردا”.


هەوڵەكانی حكوومەتی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیران و بەرنامەی وەزارییەكەی سەبارەت بە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی دارایی و ئیداری و ئەوەی لە ماوەی یەك ساڵدا لە دوای دەستبەكاربوونییەوە پێشكەشكرا، بە شێوەیەكی بەرفراوان پێشوازییان لێكرا.


بازنەی پەرلەمان و ئەكادیمی دەستكەوتەكانیان بەرز نرخاند كە لە سەردەمی حكومەتی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیران لە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لەسەر ئاستی دارایی و كارگێڕی بەدەست هاتوون.