ته‌واوی بڕیاره‌كانی دانیشتنی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران

به‌غدا- INA
ئەنجومەنی وەزیران سی و نۆیەمین دانیشتنی ئاسایی خۆی بە سەرۆکایەتی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران محەمەد شەیاع سودانى ئەنجام دەدات
نوسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران له‌راگه‌یێندراوێكدا كه‌بۆ ئاژانسی هه‌واڵی عیراقی ناردووه‌ راگه‌یاند" سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران محەمەد شەیاع سودانى ئەمڕۆ سێشەممە سەرۆکایەتی سی و نۆیەمین دانیشتنی ئاسایی ئەنجومەنی وەزیرانی کرد کە تیایدا باس لە پێشکەوتنەکانی دۆخی وڵات کرا لەگەڵ بەدواداچوون بۆ جێبەجێکردنی دۆسیەکانی پەیوەست بە پرسە جۆراوجۆرەکان لەسەر ئاستی نیشتمانی و بەرەوپێشچوونی جێبەجێکردنی پێشینەکانی بەرنامەی حکومەت، جگە لە گفتوگۆکردن لەسەر ئەو بابەتانەی کە لە لیستی کارنامەکەدان لەگەڵ دەرکردنی بڕیار و ڕاسپاردە پەیوەندیدارەکان.
لە سەرەتای کۆبوونەوەکەدا بەڕێزیان باسی بەشداریکردنی خۆی لە سەرۆکایەتی شاندی عێراقی کرد لە کۆبوونەوەکانی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان کە لە نیویۆرک بەڕێوەچوو، هەروەها ئەو کۆبوونەوانەی کە لە پەراوێزی ئەم بەشدارییەدا لەگەڵ ژمارەیەک سەرکردە و سەرۆکی وڵاتان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بەڕێوەچوون.
ئەو لێکتێگەیشتن و ڕێککەوتن و لێدوانانەی کە لە ئەنجامی ئەم کۆبوونەوانەدا هاتوون، ڕێڕەوی هەماهەنگی نێودەوڵەتییەکان بۆ عێراق بەهێز دەکات لەگەڵ بەهێزکردنی هاوبەشییە ئابوورییەکان لەگەڵ وڵاتانی برا و دۆستدا.
بەڕێزیان وەزیرەکانی ڕاسپارد کە بەدواداچوون بکەن بۆ ئەوەی لەم سەردانەدا پێی گەیشتوون و ڕێککەوتنە دوو قۆڵییەکان و لێکتێگەیشتنە هاوبەشەکان چالاک بکەن.
هەروەها سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران پابەندبوونی حکومەتی نوێکردەوە بە بڕیارە نێودەوڵەتییەکان و بنەماکانی دراوسێیەتی باش و جەختی لە پەرۆشی خۆی کردەوە بۆ زاڵبوون بەسەر ناکۆکییەکان لەگەڵ وڵاتی کوەیت و هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ کێشەی ڕێکخستنی دەریایی لە خۆر عەبدوڵا بە شێوەیەک کە دژی دەستووری عێراق و یاسای نێودەوڵەتی نەبێت، ئاماژەی بەوەش کرد کە ئەو جۆرە قەیرانانە بە تێگەیشتن و پشتبەستن بە عەقڵ چارەسەر دەکرێن، دوور لە زمانی زبر و لێدوانە توندەکان کە تەنها قەیران و گرژی زیاتر بەرهەم دەهێنن.
بەڕێزیان متمانەی تەواوی خۆی بە کۆتایی هێنان بەم ناکۆکییە دەربڕی بەهۆی ویستی بەهێزی هەردوو لایەنی عێراق و کوەیت بۆ چارەسەرکردنی ئەم دۆسیەیە لە ڕێگەی میکانیزمی لێکگەیشتن و دیالۆگی هاوبەشەوە.
لە یادکردنەوەی ڕۆژی نیشتمانی کۆماری عێراق-دا، سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران فەرمانی کرد ڕۆژی سێ شەمەی 3ی تشرینی یەکەمی 2023 بکريتە پشووی فەرمی لە هەموو وەزارەت و دامەزراوەکانی دەوڵەت لەم بۆنەیەدا.

لە بواری بەردەوامبوونی هەنگاوەکانی چاکسازی دارایی و ئیداری، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاری دا:
1- پابەندبوون بەوەی هەموو گرێبەستەکانی دەوڵەت کە لەناو عێراقدا جێبەجێ دەکرێن بە دیناری عێراقی بێت، جگە لەو گرێبەستانەی کە بەڵگەنامەیی دەرەکییان تێدا دەکرێتەوە، بەگوێرەی ڕێککەوتنی نێوان هەردوو لایەنەکە دەبێت و تەنها بۆ بەهای پشتبەستنی بەڵگەنامەیی دەبێت.

2- وەزارەتی پلاندانان لیستی هەموو گرێبەستەکانی دەوڵەتی پێشوو دەکات کە گرێبەستیان بە دۆلاری ئەمریکی کردووە، جگە لەوانەی کە قەرزی بەڵگەنامەیی دەرەکییان بۆ کراوەتەوە و خشتەیەک ئامادە دەکات کە بنێردرێت بۆ وەزارەتی دارایی و بانکی ناوەندی بە بڕی ئەو گرێبەستانەی کە پێویستە، بە مەرجێک وەزارەتی پلاندانان بەرزترین سنووری مانگانە دیاری بکات کە دەبێت بانکی ناوەندی بە دۆلاری ئەمریکی بیاندات، بەپێی ئەو پارەیەی کە لەلایەن لایەنەکانی گرێبەستەوە وەرگیراوە، بانکی ناوەندی ئەو پارەیە بە نرخی ئاڵوگۆڕی (1320 دینار) بۆ هەر دۆلارێکی ئەمریکی دابین دەکات، و دەخرێتە هەژماری وەزارەتی داراییەوە، بە مەبەستی داپۆشینی پارەی مانگانە بۆ پارەدانی ئەم گرێبەستانە و بەپێی بیانووی کار و فەرمانی پێدانی خەرجکردن بە پێی ڕێکارەکانی خەرج کردن.

3- سەبارەت بە قەرزدارە عێراقییەکان لە بانکە حکومییەکان  (بە بانکی بازرگانی عێراقیشەوە) بە دراوی دۆلاری ئەمریکی، ئەم بانکانە ناچارن قەرزەکانیان بە نرخی ئاڵوگۆڕی (1320 دینار) بۆ هەر دۆلارێکی ئەمریکی لە قەرزارەکە بسێنن، بە مەرجێک بانکی ناوەندی ئەم قەرزانە بە دۆلاری ئەمریکی دابین بکات و بدرێتە بانکی قەرزدەر، ئەم ڕێکارە تەنها ئەو قەرزانە دەگرێتەوە کە پێش دەرکردنی ئەم بڕیارە دراون.

هەروەها ئەنجومەنی وەزیران پێشنیاری ئەنجومەنی وەزیرانی ئابووری (230204ق) ی پەسەند کرد:
1. وەزارەتی گواستنەوە هەڵسێت بە دواخستنی داواکاردنی قەرزەکانی پەیوەست بە کرێی زەوی و قەرەبووکردنەوە کە لە سەر کۆمپانیای گشتی ئاسن و دووبارە خشتەیان دەکاتەوە بۆ ئەوەی لە کاتی کارپێکردنی ئەو کۆمپانییانەی کە لە سەرەوە ئاماژەیان پێکراوە پارەکان بدرێت.
2. وەزارەتی گواستنەوە / کۆمپانیای گشتی بەندەرەکانی عێراق هەموو ڕێوشوێنە پێویستەکانی لەگەڵ سوودمەندەکان بگرێتە بەر لەگەڵ دانانی میکانیزمی کارکردن بۆ دڵنیابوون لە دەرکردنی کاڵاکان بە خێرایی لە بەندەرەکان، بۆ ئەوەی خۆیان بەدووربگرن لە سەپاندنی کرێی زەوی بەهۆی دواکەوتنی دەرچوونیانەوە.

لە چوارچێوەی بەدواداچوونی ئەنجومەنی کەرتی وزە و پێشکەوتن لە جێبەجێکردنی ڕێگاکانی چاکسازی و گەشەپێدان و بەکارهێنانی سامانی گاز.
ئەنجومەنی وەزیران پێشنیاری ئەنجومەنی وەزیرانی وزەی پەسەند کرد (23083ط بۆ ساڵی 2023) سەبارەت بە پڕۆژەی کۆکردنەوە و پەستاندنی گاز لە کێڵگەی نەوتی ناسریە بەم شێوەیەی خوارەوە:
پەسەندکردنی ڕاسپاردەی لیژنەی ناوەندی بۆ پێداچوونەوە و پەسەندکردنی ڕەوانەکردن لە وەزارەتی نەوت لە دانیشتنەکەیدا کە لە 6 ی ئابی 2023 سەبارەت بە داواکاری کۆمپانیای نەوتی زیقار، کە یەکێکە لە کۆمپانیاکانی وەزارەتی نەوت، بۆ ڕەزامەندیدان لەسەر ڕەوانەکردنی پڕۆژەی کۆکردنەوە و پەستاندنی گاز لە کێڵگەی نەوتی ناسریە لە سەرپەرشتیکردنی (کۆمپانیای پڕۆژەکانی نەوت/ وەزارەتی نەوت و کۆمپانیای ئیتاڵی PEG Company) ، بە بڕی (272،000،000،) دۆلار تەنها دوو سەد و حەفتا و دوو ملیۆن دۆلار، کە بەرزترە لە تێچوونی خەمڵێنراو بە ڕێژەی (7.3٪) بەپێی نوسراوی کۆمپانیای نەوتی زیقار لە بەرواری 6ی تەمموزی 2023.
سەبارەت بە کەرتی کارەبا، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاڕیدا لەسەر پەسەندکردنی ئەوەی کە لە نوسراوی وەزارەتی کارەبادا هاتووە لە ڕێکەوتی 4ی ئەیلوولی 2023، سەبارەت بە هەموارکردنەوەی گرێبەستی فرۆشتن لە ڕێگەی هەموارکردن و نوێکردنەوەی گرێبەستی پەیوەندیدار بە پڕۆژەی پەیوەندیکردنی کارەبای عێراق - ئوردن کە لە ساڵی 2019 واژۆکرا، بۆ ئەوەی بگونجێت لەگەڵ ماوەی دابینکردنی نوێ و هەموارکردنی مەرج و ڕێساکان، لەگەڵ پاراستنی هاوکێشەی نرخ کە لە گرێبەستی فرۆشتنی کارەبادا هاتوە، کە فرۆشتنی وزەی کارەبا لە کۆمپانیای کارەبای نیشتمانی لە شانشینی ئوردن دەگرێتەوە بۆ کۆمپانیای گشتی گواستنەوەی وزەی کارەبا - ناوچەی ناوەندی / وەزارەتی کارەبا، بۆ کڕینی کارەبا بۆ ماوەی 36 مانگ پاش تەواوبوونی بەستنەوەی نێوان هەردوو وێستگەی گۆڕدراوی ڕیشە لە ئوردن و وێستگەی گۆڕدراوی قایم لە عێراق لەسەر ڤۆڵتیەی 400 ک ڤ.

لە چوارچێوەی کەرتی نەوت و تەواوکردنی ژێرخانی هەناردەکردن و پەرەپێدانی تواناکانی عێراق لەم بوارەدا، ئەنجومەنی وەزیران ئەم بڕیارانەی دا:
1. وەزارەتی دارایی پارەیەکی لە بانکی بازرگانی عێراق دانا بە بەهای تێچووی کۆی تێچووی گشتی پڕۆژەی دوو بۆری دەریایی (4 و 5) و پلاتفۆرمی دەریایی نوێ کە دەکاتە (1،265،444،000،000) دینار کە خراوەتە چوارچێوەی پلانی وەبەرهێنانی وەزارەتی نەوت/ کۆمپانیای نەوتی بەسرە بۆ ساڵی 2023.
2. پابەندبوونی وەزارەتەکانی پلاندانان و نەوت بە تێچووی تەواوی پڕۆژەکە و تەرخانکردنی ساڵانە لە چوارچێوەی بودجەی  وەبەرهێنانی وەزارەتی نەوت بۆ ساڵانی (2023، 2024، 2025 و 2026).
3. وەزارەتەکانی نەوت و پلاندانان هەڵسن بە ئاگەدارکردنەوەی وەزارەتی دارایی/ فەرمانگەی ژمێریاری لە دابینکردنی دارایی بۆ کۆمپانیای گرێبەست بەپێی بڕی تەواوکردن و ڕێکارە پەسەندکراوەکان و وەزارەتی دارایی هەژماری کۆمپانیاکە لەو پارەیەی کە لە بڕگەی (1) ی سەرەوە ئاماژەی پێکراوە دابین بکات.
4. هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکانی ئەنجومەنی وەزیران (29ی ساڵی 2020) ، (6 لە 2021) و (83 لە 2022).
لە ڕووی بەدواداچوون بۆ دابینکردنی ئامرازەکانی بەهێزکردن و پێداویستییەکانی کاری ئاسایش و سەقامگیری، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریدا لەسەر دەرکردنی گرێبەستی جێبەجێکردنی پڕۆژەی گرتنی دۆڵی سەرسار (کڕینی کامێرا و تاوەری کۆنکرێت و دامەزراندنی خاڵە بەهێزکراوەکان) ، لە ڕێکارەکانی گرێبەستی ڕاستەوخۆ کە لە ڕێنماییەکانی جێبەجێکردنی گرێبەستە حکومییەکاندا هاتووە (2ی ساڵی 2014) ، هەروەها ڕێکارەکانی پڕ چەککردن کە لەلایەن ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانییەوە دەرچووە بۆ پڕچەککردنی دەزگا ئەمنییەکان بەهۆی گرنگی ستراتیژی و پڕکردنەوەی پرۆژەکەوە.
هەروەها ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریدا لە پەسەندکردنی دەرکردنی سیستەمی پەیمانگای بەرگری ئاسمانی، لەسەر بنەمای یاسای زانکۆی بەرگری بۆ خوێندنی سەربازی ژمارە (4) ی ساڵی 2016 و بڕگەکانی دەستوور لەگەڵ بە ڕەچاوکردنی تێبینیەکانی بەشی یاسایی لە ئەمیندارییەتی گشتی ئەنجومەنی وەزیران.

ئەنجومەنی وەزیران بەردەوام بوو لە بەدواداچوون بۆ جێبەجێکردنی پلانە کشتوکاڵییەکان و جێبەجێکردنی ڕێگاکان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی کەمی ئاو و وشکەساڵی و پەسەندکردنی ڕێگا مۆدێرنەکانی ئاودێری، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریدا لەسەر ڕاسپاردەکانی کۆبوونەوەی لیژنەی هەمیشەیی هاوبەشی نێوان هەردوو وەزارەتی (کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو ) سەبارەت بە پلانی کشتوکاڵی زستانەی پەسەندکراو بۆ وەرزی (2023-2024) بەم شێوەیەی خوارەوە:
1. پابەندبوونی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو بە پلانی کشتوکاڵی زستانە لەسەر بنەمای پێشبینییەکانی ناوەندە کەشناسییە نێودەوڵەتییەکان.
2. وەرزی کشتوکاڵی زستان و دابەشکردنی تۆو لە 1ی تشرینی یەکەمی 2023 دەست پێدەکات، بە مەرجێک وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو لە 15ی تشرینی دووەمی 2023 دەست بکات بە زیادکردنی بەردانی ئاو.
3. پێداچوونەوە بە ئاماژەکانی پلانی کشتوکاڵی زستانە بکرێت لە ماوەی 15ی تشرینی دووەمی 2023 وە تا 30ی تشرینی دووەمی 2023.
4. دیاریکردنی ئەو ڕووبەرانەی کە ئاودێری لە وەرزی زستاندا دەیگرێتەوە بەپێی ئەمانەی خوارەوە:
-ئەو ڕووبەرانەی کە ئاودان لە ڕێگەی ڕووبار و جۆگەکانەوە دەیانگرێتەوە یەک ملیۆن و نیو دەنۆمن.

- ئەو ڕووبەرانەی کە بەشە ئاوی خۆیان لەڕێگەی بیری ژێرزەویەوە دابین دەکەن بە بڕی چوار ملیۆن دۆنمن، بەو مەرجەی کە سیستەمی ئاودێری مۆدێرن بەکاربهێنرێت، هەروەها لایەنە کەمتەرخەمەکان لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت و نەخرێنە ناو پلانی کشتوکاڵی داهاتوو لەکاتی بەکارهێنانی ئاودێریدا وشکانیەوە.
5. تیشک خستنە سەر کشتوکاڵکردنی ڕووبارەکان و جۆگەکان و ڕێگریکردن لە کشتوکاڵی کردن لە سنوورەکانی ئەهوارەکان و ڕێڕەوەی لافاو لە پارێزگاکانی (واست، میسان، بەسرە، دیالە و زی قار).
6. پێدانی قەرزی بێ سوود بۆ کڕینی سیستەمی ئاودێری مۆدێرن (سیستەمی جێگیر و دڵۆپ) و سیستەمی وزەی خۆر.
7. پاڵپشتی کردن لە نرخی سووتەمەنی بۆ وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو لەگەڵ دابینکردنی بەشە سووتەمەنی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی دۆخی کەمی ئاو.
8. بەردەوام بن لە هەڵمەتی لابردنی پێشێلکارییەکان، بەتایبەتی هەڵمەتی لابردنی دەریاچە ماسییە بێ مۆڵەتەکان.
9. پێکهێنانی لیژنەی هاوبەش لە بەڕێوەبەرایەتییەکانی سەرچاوە ئاوییەکان و بەڕێوەبەرایەتییەکانی کشتوکاڵ و لیژنەکانی کشتوکاڵ و کۆمەڵە جووتیاران و بەڕێوەبەرایەتییەکانی پۆلیس لە هەموو پارێزگاکان و حکومەتە ناوخۆییەکان بۆ بەدواداچوون لەسەر پابەندبوونی جوتیاران بۆ ئەو ناوچانەی ئاودێری کە لە پلانەکەی سەرەوەدا پەسەندکراون و سەرپێچیکاران بە شێوەیەکی یاسایی بەرپرسیارێتی هەڵبگرن، و هەردوو وەزارەت پابەند نین و بەرپرس نین لە ڕەچاوکردن یان بەرزکردنەوەی هیچ داواکارییەک سەبارەت بە قەرەبووکردنەوە لەو حاڵەتەدا، لەگەڵ دیاریکردنی کۆبوونەوە هەر 15 ڕۆژ جارێک، وڕێکبکەون لەسەر کاتەکەی بە هەماهەنگی لە نێوان بەڕێوەبەرایەتییەکانی وەزارەتی کشتوکاڵ و بەڕێوەبەرایەتییەکانی سەرچاوەکانی ئاو لە هەموو پارێزگاکان.

لە چوارچێوەی لایەنی ڕۆشبییریدا ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریدا لەسەر پەسەندکردنی دەرکردنی سیستەمی هەموارکردنی سێیەم بۆ سیستەمی پەیمانگاکانی خۆیندنی مۆسیقا (10ی ساڵی 1997) کە لەلایەن ئەنجومەنی دەوڵەتەوە پێداچوونەوەی بۆ کراوە لەسەر بنەمای بڕگەکانی دەستوور و ماددەی 8ی بڕگەی سێیەمی یاسای وەزارەتی ڕۆشنبیری (17ی ساڵی 2001) لەگەڵ بەڕەچاوکردنی خستنەڕووی پرۆگرامەکانی خۆێندن بۆ وەزارەتی پەروەردە/ بەڕێوەبەرایەتی گشتی خوێندن بۆ پەسەندکردن.

هەروەها ئەنجومەنەکە بڕیاریدا لەسەر پەسەدنکردنی دەرکردنی سیستەمی هەموارکردنی دووەمی بۆ سیستەمی قوتابخانەی بەغداد بۆ هونەرە مۆسیقییە دەربڕینەکان (16ی ساڵی 1985)، کە لەلایەن ئەنجومەنی دەوڵەتەوە وردبینی بۆ کرا لەسەر بنەمای بڕگەکانی دەستوور و بڕگەکانی یاسای وەزارەتی ڕۆشنبیری (17ی ساڵی 2001).
لە چوارچێوەی پەیوەندییە کولتوورییەکاندا، ئەنجومەنی وەزیران ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر کردنەوەی سەنتەری ڕۆشنبیری عێراقی لە بەرلینی پایتەختی ئەڵمانیا.

هەروەها ئەنجومەنەکە چاوی خشان بە چەندین دۆسییە و بابەت کە لە بەرنامەکەدا هاتوە و بڕیاری پێویست لە بارەیەوە درا:
1- بەخشینی دەسەڵات بە وەزارەتی داد بۆ دەرکردنی لەو میکانیزمەی کە بەکاردێت بۆ هەڵبژاردن و گرێبەستکردن لەگەڵ کۆمپانیاکانی یاسا کە بگونجێت لەگەڵ کرێی سکاڵاکە، هەروەها ئەو لیژنەیەی کە بە نووسراوی ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی وەزیران پێکهاتووە لە 12ی ئەیلوولی 2023، بەدواداچوون بکات بۆ بڕیاری دادوەری لە کەیسی کۆمپانیای حورس بۆ یەکخستنی هەوڵە یاسایی و سیاسی و تەکنیکییەکان.

2- پەسەندکردنی ڕاسپاردەی وەزارەتی دەرەوە سەبارەت بە دامەزراندنی نوێنەرایەتییەکی دیپلۆماسی نا نیشتەجێ لەگەڵ کۆماری مۆڵدۆڤا، لە ڕێگەی باڵیۆزخانەکەمان لە بوخارێست لەسەر بنەمای بڕگەکانی ماددەکانی (25) و (26) ی یاسای خزمەتگوزاری دەرەوەی ژمارە (45) ی ساڵی 2008 و پەیماننامەی ڤیەننا بۆ پەیوەندییە گشتییەکانی کونسوڵخانەکان بۆ ساڵی/ 1963.

3- پەسەندکردنی ڕاسپاردەی ئەنجومەنی وەزیران بۆ پەرەپێدانی مرۆیی (23028ب بۆ ساڵی 2023 بەم شێوەیەیە:
پەسەندکردنی ستراتیژی نیشتمانی بۆ ڕێگریکردن لە خۆکوشتن لە عێراق (2023-2030).