سەرۆک وەزیران: پلانمان هەیە عێراق ببێتە وڵاتێکی هەناردەکاری غاز

به‌غدا-INA

سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران مەحەمەد شەیاع سودانى بەشداری سیمینارێکی وتوێژ دەکات کە لە لایەن هەردوو دامەزراوەی ئەلۆنیتەر و سیمافۆر-ی ئەمەریکییەوە بەڕێوەچوو لەپەراوێزی سەردانەکەیدا بۆ نیویۆرک.
 
نوسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانله‌ڕاگه‌یێندراوێكدا كه‌بۆ ئاژانسی هه‌واڵی عێراقی ناردووه‌ راگه‌یاندووه‌" سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران مەحەمەد شەیاع سودانى بەشداری کرد لە سیمینارێک کە لەلایەن هەردوو دامەزراوەی ئەلمۆنیتەر و سێمافۆری ئەمەریکییەوە بەڕێوەچوو، هەروەها ژمارەیەک دەزگای ڕاگەیاندن و کۆمەڵێک توێژەر تاییدا ئامادە بوون، و باسی بابەتی جیاوازی سیاسی و ئابووریی تایبەت بە عێراق کرا.
سودانی سوپاسی بەڕێوبەرانی هەردوو دامەزراوەکەی کرد، و سیاسەت و ڕێبازی حکومەت خرانەڕوو بەرانبەر ژمارەیەک دۆسیەی گرنگ، کە گرنگترینیان وەبەرهێنانی باشترینە لە وزەدا، هەروەها پێشینەکان لە بواری چاکسازی و خزمەتگوزاری و بەرەنگاربوونەوەی هەژاری و گەندەڵی و چارەسەرکردنی بێکاری.

ئەمانەی خوارەوە دیارترین ئەو بابەتانەن کە بەڕێز سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران ئاماژەی پيیدا لە سیمینارەکەدا:

🔷 هێزه سیاسییەکان لە هەرێمی کوردستانی عێراق بەشێکی سەرەکین له هاوپەیمانی بەڕيوەبردنی دەوڵەت که حکومەتی پێکهێنا.

🔷 ڕێککەوتنێکی سیاسی هەیە لەسەر بنەماکانی گشتی، ئەنجومەنی نوێنەران دەنگی لەسەر دا و حکومەت لە خۆی گرتوە بۆ جێبەجێکردنی ئەو بەڵێنانە.

🔷 دارایی هەرێم لە بودجە پەیوەستە بە کێشە داراییەکانی پێشووە کە ڕووبەڕووی هەرێم بووەتەوە، پاش ڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی بەندەری جیهانی تورکیاوە سەریهەڵدا و بەهۆی سنووردارکردن و سەختی یاسای بودجەی ساڵی 2023.

🔷 حکومەتی فیدراڵی بە هەڵوێستێکی بەرپرسیارانەوە مامەڵەی کردووە، چونکە هەرێم بەشێکە لە عێراق و بەرپرسیارێتی ئەخلاقی و نەتەوەیی ئێمە بەرانبەر هاوڵاتیانی هەمان بەرپرسیارێتییە بەرانبەر هاوڵاتیانی پارێزگاکانی باشوور یان ناوەند.

🔷 ئێمە چارەسەرمان دۆزییەوە و پاش سەردانەکەی شاندی هەرێمی کوردستانی عێراق ڕامانگەیاند و چارەسەرەکە لە بەغداوە هات نەک لە دەرەوە.

🔷 بە بونی تێگەیشتن و وتوێژ و پەسندکردنی ئەم پابەندبوون و دیاری کراوە یاساییانە ، چارەسەری هەموو کێشەکان دەدۆزینەوە.

🔷 ئەو پارەیەی کە ناردوومانە تا کۆتایی ئەمساڵ بەردەوام دەبێت و پێش کۆتایی ساڵ ڕێککەوتنی دارایی دەکەین.

🔷 گفتوگۆکان لەسەر مافەکانی دیکە بەردەوامن، لەوانە گفتوگۆکردن لەسەر پرۆژە یاسای نەوت و گاز.

🔷 هیچ قەیرانێکی سیاسی نییە، بەڵکو کێشەی دارایی و یاسایییە و لە ڕێکارەکانی ئەم دواییەی ئەنجومەنی وەزیران چارەسەر کرا.

🔷 لە هەر کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ هەر بەرپرسێکی ئەمریکی جەخت لەسەر گرنگی بوونی کۆمپانیا ئەمریکییەکان دەکەینەوە لە کەرتە جۆراوجۆرەکاندا بەتایبەتی لە دۆسیەی وزەدا کە پەیوەندی بە کێشەکانی دیکەوە هەیە وەک دیاریکردنی گاز و مافەکانی گازی ئێران و ئەوانی تر.

🔷 دەرفەتێک هەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی قەیران لە پەیوەندییەکانمان لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا و ئێران، بەتایبەتی لەبارەی مافەکانی ئەم دواییەی گازی ئێرانی.

🔷 ئەم حکومەتە پشت دەبەستێت بە کاری دامەزراوەیی وئابوورییەکی هەمەجۆر، تاکوو بنبڕکردنێکی ڕاستەقینەی گەندەڵی، هەروەها پشت دەبەستێت بە جێبەجێکردنی یاسا و سەربەخۆیی دادگا، کە هەریەکەیان دەستکەوتێکی کردارییان هەیە بۆ حکومەت لە چەند مانگی ڕابردوودا.

🔷 ئێستا کاتی ئەوە هاتووە کۆمپانیا ئەمریکییەکان بچنە بازاڕی عێراقەوە، بەتایبەتی بازاڕی وزە.

🔷 عێراق وڵاتێکی گرنگ و سەرەکییە لە بازاڕی وزەی جیهانیدا و بەم نزیکانە دەبێتە وڵاتێک لە بازاڕی گازدا لە ڕێگەی وەبەرهێنانی گازی سروشتی و پەیوەندیدار.

🔷ئێمە ڕۆژانە 1300 ملیۆن پێی سێجا گاز دەسووتێنین و هەزار ملیۆن پێی سێجا لە ئێرانەوە هاوردە دەکەین و 4-5 ملیار دۆلاری تێدەچێت و هاوردەکراو نزیکەی 4 ملیار دۆلاری تێدەچێت.

🔷 گازی سروشتی و پەیوەندیدار بەکارنەهێنراوە تەنانەت لە لایەن حکومەتەکانی پێش ساڵی 2003 یشەوە.

🔷 حکومەت پڕۆژەیەکی گرنگی لە کەرتی گاز تەواو کردووە، کە ڕێگەمان پێدەدات لە داهاتوودا گاز هەناردە بکەین.

🔷 ڕێککەوتنی تۆتاڵ و ڕێککەوتنی گەڕانی پێنجەممان لەگەڵ ئیمارات و کۆمپانیاکانی چین تەواو کردووە و هەوڵێکی نیشتمانیمان هەیە، جگە لە گەڕانی شەشەم کە لە ئێستادا  خراونەتە پێش کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان.

🔷 پلانمان هەیە کە عێراق ببێتە هەناردەکاری گاز، بەهۆی ئەو یەدەگە گەورەیەی گازی سروشتی کە لە مێژووی عێراقدا وەبەرهێنان نەکراوە.

🔷 ئێمە وڵاتێکین ڕۆژانە 4,652,000 بەرمیل بەرهەم دەهێنین و بیر لەو بڕە گازە دەکەینەوە کە پەیوەستە بەو بەرهەمهێنانەوە، و سامانی بەفیڕۆچوو پێکدەهێنێت، حکومەت بناغەیەکی دروستی بۆ وەبەرهێنان داناوە.

🔷 حکومەت تێڕوانینێکی داهاتووی ئامادە کردووە کە پەیوەستە بە پڕۆژەی ڕێگای گەشەپێدانی ستراتیژییەوە، و ڕێڕەوێکی هاوشان دەبێت بۆ ڕێگا و هێڵی شەمەندەفەر و هێڵێک هەیە بۆ گواستنەوەی نەوت و گاز بۆ تورکیا و ئەوروپا.

🔷 هەناردەکردن لە ڕێگەی بەندەری جیهانی تورکیاوە ڕاگیرا، پاش بڕیاری دادگای نێودەوڵەتی کە بڕیاری لە بەرژەوەندی عێراق دا.

🔷 لایەنی تورکی ڕوونیکردەوە کە کێشەی تەکنیکی هەیە و چاوەڕێی پشتڕاستکردنەوەی قەبارەیی کێشە تەکنیکییەکان مان کرد لە بۆرییەکەدا.

🔷 ئێمە چاوەڕێی ئاگادارکردنەوەیەک دەکەین لەلایەن تورکیاوە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن، چونکە ڕاگرتنی پێچەوانەی ڕێککەوتنی سەرەتایی نێوان عێراق و تورکیایە لە ساڵی 1973.

🔷 عێراق ڕۆژانە نزیکەی 470 هەزار بەرمیل لە دەست دەدات بەهۆی ڕاگرتنی هەناردەکردنی هێڵی تورکیاوە، ئەمەش ژمارەیەکە کاریگەری لەسەر قەبارەی داهاتی بودجە هەیە.

🔷 ئێمە ڕووبەڕووی کێشەیەک دەبینەوە لە پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و ئێران و ئەمریکا، وەک ئەوەی ئێمە تاکە وڵات بین لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا و هەندێک کەس پێیان وایە بۆ ئەوەی دۆستی ئەمریکا بیت پێویستە بە خراپی باسی ئێران بکەیت و بە پێچەوانەشەوە.

🔷 هەیە لە وڵاتانی عەرەبی پەیوەندییەکی ستراتیژییان لەگەڵ هەردوو وڵاتدا هەیە، بۆچی عێراق ئەم هاوسەنگییەی لە پەیوەندییەکانیدا نییە؟

🔷 ئێران وڵاتێکی دراوسێیە و سنووری زیاتر لە  1459 کیلۆمەتر لە نێوانماندا هەیە هەروەها هاوبەشیمان هەیە.

🔷 چەند هەفتەیەک لەمەوبەر، عێراق میوانداری زیاتر لە 3 ملیۆن زیارەت کاری ئێرانی کرد لە میانەی زیارەتی چلەدا و عێراقییەکان لە ماڵەکانیان پێشوازییان لێیان کرد، ئەمەش هاوبەشییەکی ئاینییە و ناتوانرێت پشتگوێ بخرێت.

🔷 ئێران لە ساڵی 2003 ەوە پشتیوانی لە پرۆسەی سیاسی و هەوڵەکانی دژ بە تیرۆر دەکات و ئەمەریکا هاوبەشێکی ستراتیژییە و بەشداری لە شەڕی دژی داعشدا کردووە و لەسەر ئەم بنەمایە سیاسەت و پەیوەندییەکانمان بنیاد دەنێین.

🔷 بەرژەوەندییە هاوبەشەکانی عێراق ئەو پێوەرانەن کە ئێمە پێی دەجوڵینەوە و ئێمە گوێڕایەڵی خواستی ئەوانی تر نابین و ئەوەی خزمەت بە بەرژەوەندییە نەتەوەییەکانمان بکای ئێمە بە باشترین ڕێگای دادەنێین بۆ سیاسەتی دەرەوەمان.

🔷 عێراق ڕۆڵی هەبوو لە نزیککردنەوە بۆچوونەکانی وڵاتە یەکتر بڕەکان، کە بە ڕوونی ڕەنگدانەوەی لەسەر سەقامگیری ناوچەکە بوو.

🔷 نامانەوێت عێراق ببێتە گۆڕەپانێک بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان، چونکە ئەمە خزمەت بە عێراق و وڵاتانی ناوچەکە ناکات.

🔷 هەستیاری ناوچەکەمان پێویستی بەو سیاسەتە هاوسەنگ و سەربەخۆیە هەیە کە نوێنەرایەتی ئەو ڕۆڵە نەخشێنراوە دیپلۆماسییەی عێراق بکات.

🔷 قوربانییەکانی عێراق لە پێناو سیستەمێکی سیاسییە لەسەر بنەمای مافەکانی مرۆڤ و وەبەرهێنانی باشتر بۆ ئەو سەرچاوانەی کە هێشتا وەبەرهێنانیان بۆ نەکراوە.

🔷 عێراق یەکێکە لە وڵاتە گەنجەکان و گەنجەکانمان نیشتمانپەروەری قوربانی دەرن، لە  ڕیزەکانی پێشەوە بوون لە شەڕی داعش و لە خوێندن و داهێناندا، بۆیە ئێمە بە بەرپرسیارێتییەکی گەورەما لەسەر شانە لە نەخشاندنی داهاتوویان.