وەزیری نەوت: حکومەت ڕێنمایی کرد کە وەبەرهێنانی نەوت لە ناوچەکانی ڕۆژئاوا و ناوەڕاست چڕ بکرێتەوە

به‌غدا- INA/  حەسەن الفواز
ئەمڕۆ یەکشەممە، هایان عەبدولغەنی، وەزیری نەوت، پشتڕاستیکردەوە کە حکومەت ئاڕاستەی تەرکیزکردنی وەبەرهێنانی نەوتی لە هەرێمەکانی ڕۆژئاوا و ناوەڕاست کردووە، هاوکات ئاماژە بەوە دەکات کە هەنگاوی گەورە لە بەرزکردنەوەی بوارەکانی وەبەرهێنان لە ڕێگەی خولی مۆڵەتدانەوە بەدی کراوە.
عەبدولغەنی، لە یەکەم پێشانگە و کۆنفرانسی نێودەوڵەتی عێراق بۆ پڕۆژە نەوتییەکان و خولەکانی مۆڵەتدان، کە پەیامنێری ئاژانسی هەواڵی عێراقی (INA) ئامادەی بوو: ئەوە تەرخانکردنە بۆ ڕۆڵی پێشەنگانەی وەزارەتی نەوت بە دابینکردنی سەرچاوە پێویست و سەرەتاییەکان بۆ دابینکردنی دارایی دەوڵەتی عێراق و پاڵپشتیکردنی ئەم سەرچاوانەی کە داهاتی دارایی چەند هێندە دەکەن و دەرفەتی جۆراوجۆر لە هەموو بوارەکاندا دەڕەخسێنن کەرتەکان، وەزارەتەکە چووە بۆ سپۆنسەرکردن و پاڵپشتیکردنی پێشانگا و کۆنفرانسەکان کە لە بەرژەوەندی ئابووری عێراقدایە.
ڕوونیشیکردەوە، "پێشانگاکان و کۆنفرانسەکان کاردەکەن بۆ بەرەوپێشبردنی پڕۆژە ئابوورییەکانی پێویست بۆ پاڵپشتی ئابووریی نیشتمانی و دابینکردنی سەرچاوەی دارایی گەورە بۆ پاڵپشتیکردنی بودجەی دەوڵەتی عێراق بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ، هەروەها ڕەخساندنی دەرفەت بۆ پیشەسازی ناوخۆیی لەبواری نەوت و میترۆکیمیایی و پاڵاوگە و پاڵاوگەکان و دابینکردنی هەل و دەرفەت بۆ پیشەسازی ناوخۆیی لەبواری نەوت و میترۆکیمیایی و پاڵاوگە و پاڵاوگەکان و دابینکردنی سەرچاوەی دارایی گەورە. پڕۆژە پێویستەکانی تر، ئاماژەی بەوەدا کە "وەزارەتەکەی کاری لەسەر دابینکردنی دەرفەت بۆ پەرەپێدانی ئابووری نیشتمانی و وەبەرهێنانی سامانە سروشتییەکان لە هەموو ناوچەکانی عێراق، و دابەشکردنی بەرهەم لە سەرجەم پارێزگاکانی عێراقەوە کردووە، کە ڕاستەوخۆ لە واقیعی عێراقی و شارستانیدا ڕەنگدەداتەوە".
ئاماژەی بەوەشکرد"وەزارەتی نەوت لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان کاردەکات کە تایبەتمەندن بە بەشداریکردن لەم گەشتە ئومێدبەخشانە و هاوکاریکردن لە جێبەجێکردنی پڕۆژەکانی وەبەرهێنانی غاز، زۆرترین بەرهەمهێنانی، و هەناردەکردنی زیادەڕەوییەکەی بۆ دەرەوەی وڵات"، جەختیشیکردەوە "وەزارەتەکەی پاڵپشتی سەرجەم کۆمپانیاکان دەکات بۆ سەرکەوتنی ئەم گەشتانە”.
ڕوونیشیکردەوە"عێراق هەنگاوی گەورەی ناوە لە بەرەوپێشبردنی بوارەکانی وەبەرهێنان لە کەرتی نەوت لە ڕێگەی خولەکانی مۆڵەتپێدانی نەوتەوە، لە خولی یەکەمەوە دەستپێدەکات تا دەوری پێنجەم، کە گرێبەستەکانی لەگەڵ دەستپێکی پێکهێنانی ئەم حکومەتە واژۆ کراوە، ئاماژە بە "زیادکردنی یەدەگی نیشتمانی نەوت و گاز بە بڕی ٦ ملیار" بەرمیلێک نەوت و گاز یەدەگی ٣٢ ملیار پێ سێجا ستانداردی غاز.
و ئاماژەی بەوەدا، “وەزارەتی نەوت، لە ماوەی تەمەنی حکومەتی ئێستادا، توانی گرێبەستێک واژۆ بکات بۆ پەرەپێدانی کێڵگەی نەوتی ئیریدو بە توانای بەرهەمهێنانی 250 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا، هەروەها بۆ تەواوکردن و کارپێکردنی پاڵاوگەی ستراتیژی کەربەلا لەگەڵیدا توانای 140 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا، و ئێستا لە قۆناغی کۆتایی کارکردندایە، بەو پێیەی ئەم پاڵاوگەیە بەپێی تایبەتمەندییە نێودەوڵەتییەکان کاردەکات." پڕۆژەکانی بەرهەمهێنانی نەوت و پرۆسێسکردنی غاز و پاڵاوگە."
ئاماژەی بەوەشکرد، "وەزارەت ئەرکی خۆی گرتە ئەستۆ بۆ لێکۆڵینەوە لە دابەشکردنی بەرهەم، بۆ ئەوەی هەموو ناوچەکانی عێراق بگرێتەوە، بۆیە لێکۆڵینەوە و گرنگیدان بەو ناوچانە هات کە کەمترین وەبەرهێنان لەو سامانە نەوتییەی لەبەردەستدا دەکەن"، ڕوونیشیکردەوە "زۆربەی نەوتەکە". و وەبەرهێنانی غاز لە ماوەی پێشوودا لە ناوچەکانی ناوەڕاست و باشووردا چڕبووەوە، کە بەرهەمهێنانی سەرەکی نەوت لەوێیە." لە پارێزگا سەرەکییەکانی باشووری بەسرە و میسان و دی قەرەوە هاتووە، هەر بۆیەش نزیکبوونەوەی ئەم دواییەی حکومەت و وەزارەت نەوت هات بۆ ئەوەی وەبەرهێنان لە ناوچەکانی ڕۆژئاوا و ناوەڕاست و ڕۆژهەڵاتەوە چڕ بکاتەوە بۆ پڕکردنەوەی کەمیی بەرهەمهێنانی غاز کە پێویستە بۆ بەڕێوەبردنی وێستگەکانی کارەبا و کەمکردنەوەی هاوردەکردنی ئەم مادەیە لە وڵاتانی دراوسێ.
ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا، "خولی شەشەمی مۆڵەتدان کە زیاتر لە سێ مانگ لەمەوبەر پەرەی پێدرا، هات بۆ وەبەرهێنانی غاز بە (١١) بلۆکی گەڕانی غاز و سێ بلۆکی گەڕانی نەوتی ئومێدبەخش، کە زۆربەیان تیشک دەخەنە سەر سنوورەکانی ڕۆژئاوای عێراق، کە لە ساڵی 1999ەوە دەستپێدەکات". سنوورەکانی سوریا و ئوردن و سعودیە و کۆتایی بە پارێزگاکانی سەماوە و دیوانیە دێت.پێنجەمین خولی مۆڵەتپێدانی تەواوکەری 16 هەزار کێڵگە و ناوچەی گەڕان بە چڕبوونەوەی ئومێدبەخش و غاز، چڕبوونەتەوە لە سنوورەکانی باشوور و ڕۆژهەڵاتی عێراق، ئەمە جگە لەوەی دەستکەوتی زۆریان هەیە بۆ کارکردن وەک قۆناغێکی خێرا بۆ کێڵگەی غازی ئەکاس و بەڕێوەبردنی قۆناغی یەکەمی جیاکردنەوەی شلە بۆ کۆمپانیای غازی بەسرە، تەقاندنی ٢٠٠ ملیۆن پێ سێجا لە ڕۆژێکدا، و بەڕێوەبردنی کۆگای غازی شل لە سەماوە.
جەختیشی لەوە کردەوە کە "وەزارەتەکەی سەرکەوتوو بوو لە واژۆکردنی گرێبەستێکی یەکگرتوو لە باشووری عێراق لەگەڵ کۆمپانیای تۆتاڵی فەرەنسی بۆ وەبەرهێنان لە غاز لە پێنج کێڵگەی نەوت کە توانای 600 ملیۆن پێی سێجا غازیان هەیە لە ڕۆژێکدا و بەرهەمهێنانی 210 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا نەوتی خاو". نەوت، جگە لە پڕۆژەیەک بۆ بەکارهێنانی ئاوی دەریا بۆ مەبەستی دەرزی لێدان و خۆبەدوورگرتن لە بەکارهێنانی." ئاوی ڕووبار بۆ ئەم بۆنەیە، جگە لە دامەزراندنی وێستگەیەک بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا بە بەکارهێنانی وزەی خۆر بە توانای 1000 مێگاوات، و ئەم وێستگەیە گەورەترین وێستگەیە بۆ بەرهەمهێنانی وزەی خۆر لە عێراقدا وزەی کارەبا بەرهەم دەهێنێت.
ئاماژەی بەوەشکرد"وەزارەتی نەوت کەمتەرخەمی نەکرد لە وەرگرتنی وزەی نوێبووەوە وەک بەشێک لە ئەرکەکانی عێراق، و بەردەوام بوو لە پابەندکردنی کۆمپانیاکانی وەبەرهێنان لە جێبەجێکردنی ئەو چالاکییانە و گرێبەستانە، بۆ وەرگرتنی وزەی کارەبای خۆر لە زیاتر لە 4 هەزار مێگاوات.