سه‌رۆك وه‌زیران: حکومەتی فیدراڵی و حکوومەتی هەرێم بە بەرپرسانە مامەڵە لەگەڵ ڕێککەوتنی دوو قۆڵی و ئەوەی لە بودجەدا هاتووە ده‌كه‌ن
سیاسی
- 2-08-2023, 01:36
بەغدا - INA
سەرۆکی ئه‌نجوومه‌نی وەزیرانی سودان، محەمەد شیاع سودانی ، دووپاتیکردەوە کە کارەبای نیشتمانی ئاسایی بووەتەوە، هەروەها تێبنی پرسیار هەیە سەبارەت بەو ڕووداوانه‌ی كه‌کاریگەرییان لەسەر سیستەمەکە هەبووە، حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم بەرپرسیارانە مامەڵە لەگەڵ ڕێککەوتنی دووقۆڵیدا دەکەن و ئەوەی لە بودجەدا هاتووە.
سەرۆکی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران لەکۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا کە لە بەغدا بەڕێوەچوو، کە تیایدا وەڵامی پرسیارێکی پەیامنێری ئاژانسی هەواڵی عێراقی (INA)ی دایەوە، کە "کارەبا پرسێکی هەستیارە و کاریگەری لەسەر ژیانی ئەو هاووڵاتییە هەیە لە خزمەت و لە ڕووی ئابوورییەوە، و کێشەی وەستاندنی غازی هاوردەکراو هەبوو، پێش ئەوەش بەرزترین بەرهەممان لە مێژووی سیستەمەکەدا تۆمارکرد، کە گەیشتە ٢٦ هەزار مێگاوات”.
ئاماژەی بەوەشکرد، "دوای وەستاندنی ئەو غازە، بەرهەمهێنانی کارەبا بە سنووری چوار هەزار و 500 مێگاوات بۆ 5 هەزار مێگاوات کەمیکرد و دوای بڕیاری گۆڕینەوەی نەوتی ڕەش بە غازی ئێران، کارەبای نیشتمانی گەڕایەوە باری ئاسایی خۆی" لەسەر ئاستی ئەمنی و تەکنیکی.
و لە درێژەی قسەکانیدا وتی "کاتێک کەمتەرخەمی بە ئەنقەست ڕوودەدات، دەبێت ڕووداوێکی لەو شێوەیە ڕووبدات"، ئاماژەی بە "هەڵوەشاندنەوەی 15 تەقەمەنی لە بایجی کە تاوەرەکانیان کردە ئامانج کە لە ناوچە و گرێ جومگەکاندا دانراون"، جەختی لەوە کردەوە کە "پرسی پاراستنی... سیستەم پێویستی بە هاوکاری کۆمەڵگا هەیە کە بە بەرپرسیارێتی ئەخلاقی و شەرعیەت دیکتە دەکرێت، هەر وڵاتێک دەتوانێت پاسەوان لەسەر هەموو تاوەر و وێستگەیەکی کارەبا دابنێت، دەوڵەتیش بەردەوامە لە ئەرکی خۆی بۆ ڕێکخستن و لێپرسینەوە، و هیچ هێڵی سوور لە پێشمانەوە نییە.
دووپاتیشی کردەوە، "سیستەمی کارەبای ئێستا ئاسایی بووەتەوە، ئێمەش قەیرانی سووتەمەنیمان هەیە، چونکە وێستگەکانمان پشت بە هاوردەکردنی غاز و وەرگیراوەکانی نەوت دەبەستن، هەروەها قەیرانی وەرگیراوەکانی نەوتیش دوای کردنەوەی پاڵاوگەی کەربەلای پیرۆز چارەسەر کرا، هەروەها چارەسەرمان داڕشت". بۆ کۆتاییهێنان بە قەیرانی غازی هاوردەکراو و بابەتەکە پرسی کاتە”.
سودانی وتی، "دوای تەواوبوونی پڕۆژەکانی تۆتال، خولی پێنجەم، و هەندێک کێڵگە، زیادەی غاز دەبێت، و ئێمە لەو کاتەدا لە هیچ وڵاتێکەوە هاوردە ناکەین. لە ڕاستیدا قەیرانی سووتەمەنی قەیرانێکە لە." گەندەڵی و خراپ بەڕێوەبردن، و ئێمە ئەم میراتە قورسە هەڵدەگرین”.
هه‌روه‌ها ئاماژەیكرد، ئێستا دوو کۆمپانیامان هەیە کە دەستیانکردووە بە بەرهەمهێنانی وزەی خۆر و پڕۆژەی سایکلی تێکەڵاو، کە کۆدەبێتەوە بۆ سێ هەزار مێگاوات بەبێ سووتەمەنی، دوای ئەوەی لە ساڵانی پێشوودا بێکار بوون. گرێبەستی کۆتاییمان لەگەڵ کۆمپانیای سیمێنس تەواوکردووە سەبارەت بە چاککردنەوەی درێژخایەن هەروەها هیوادارە گرێبەست لەگەڵ کۆمپانیای جی ئێی بکات بۆ هەمان مەبەست." .
سەرۆک وه‌زیران لە کۆنگرە ڕۆژنامەوانییەکەدا ئاماژەی بەوەدا کە "حکومەت بەگوێرەی ئەولەویەتەکانی بەرنامەکەی بە ڕوونی و متمانەوە بەردەوامە لە کاری جێبەجێکردن، هەروەها پێشبینی بودجەی سێ ساڵەی کرد بە ئامادەکردنی پێداویستی بۆ ئەو پلانانەی دامانناوە و ئەو... مادەی سێیەمی بودجە، کە گەرەنتییەکی سەروەری دەدات بە کەرتی تایبەت”.
ئاشکراشی کرد، "شاندێکی عێراقی سەردانی ئەڵمانیا و ئیتاڵیایان کرد و بەشێوەیەکی مەبدەئی ڕێککەوتن لەسەر هاوردەکردنی هێڵەکانی بەرهەمهێنان بۆ دامەزراندنی کارگە، ئەو کارگانەش بە گەرەنتی سەروەری حکومەت بۆ کەرتی تایبەت بە ڕێژەی 85%ی بەهاکەیان دەیانگرێتەوە".
لەپرسێكی تردا سەرۆک وه‌زیران ئاماژەی بەوەدا کە "ئەنجوومەنی وەزیران سیستمی سندوقی عێراقی بۆ گەشەپێدان پەسەند کرد، هەروەها کار بۆ پێکهێنانی دەستەی بەڕێوەبەری دەکەین. ئۆفەرمان لە سندوقی وەبەرهێنانی عەرەبی و بیانی وەرگرتووە بۆ بەشداریکردن لە سندوقی عێراق". بۆ گەشەپێدان. هەروەها داواکاریمان لە کەرتی تایبەتەوە پێگەیشتووە بۆ جێبەجێکردنی پڕۆژەکان لە چوارچێوەی سندوقی عێراق بۆ گەشەپێدان”.
سەبارەت بە ڕێنماییەکانی بودجە ڕوونیکردەوە، "ئەنجوومەنی نوێنەران، لە میانی گفتوگۆکانیدا، ئەو بابەتەی پەیوەست بە جێبەجێکردنی ڕێنماییەکانی بودجە سڕییەوە، هەروەها ڕێنماییەکانی جێبەجێکردنی بودجە لەم هەفتەیەدا بڵاودەکرێتەوە، هەروەها کۆبوونەوەمان لەگەڵ چەند وەزارەتێک ئەنجامدا بۆ ئەوەی ئەولەویەتیان پێبدەین". پارەدارکردنی پڕۆژەکان لە بودجەدا."
سەبارەت بە یاسای نەوت و گاز، سەرۆکی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران ڕایگەیاند، "ئه‌مڕۆ دانیشتنێکی گرنگ بە ئامادەبوونی سەرکردە سیاسییەکان و تەکنیککارانی وەزارەتە فیدراڵیەکانی نەوت و سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان و ڕاوێژکارانی یاسایی ساز ده‌كرێت بۆ تاوتوێکردنی ڕەشنووسی یاسایی نەوت و یاسای غاز."
سەرۆک وه‌زیران بڕیارەکانی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی ئاشکرا کرد و جەختی لەوە کردەوە کە "ئەمڕۆ ئەنجومەن سیستمی سندوقی ئاوەدانکردنەوەی بۆ هەژارترین پارێزگاکان پەسەند کرد، هەروەها ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر تەرخانکردنی بڕی 5 ملیار دینار بۆ سندوقی خانەنشینی هونەرمەندان، هەروەها ئەنجومەن بڕیاریدا ڕەوانە بکات". پڕۆژەی وێستگەی شووتی ئاوی دەریایی بە پارێزگاری بەسرە، هەروەها ئەنجومەنەکە لە دانیشتنەکەیدا ڕاسپاردەکانی پەسەندکردنی پێدانی ڤیزەی چوونە ژوورەوەی تاکەکەسی یان گەشتیاری بە سەردانیکەرانی عەربەین لە وڵاتانی کەنداوەوە"، ئاماژەیە بۆ ئەوەی "ڤیزاکان لە ڕێگەی دەروازە سنوورییە فەرمییەکانەوە و لە ڕێگەی ئا مۆری تایبەت تا کۆتایی مانگی سەفەر."
لەبارەی پرسی غازی هاوردەکراوەوە ڕوونیکردەوە کە "کارکردن لەگەڵ لایەنی ئەمریکی بەردەوامە سەبارەت بە پێدانی باجی غازی ئێران، ئەو باجانەش بۆ ٩ ملیار و ٢٥٠ ملیۆن یۆرۆ کەمبوونەتەوە و ئێمەش بەشداریمان کردووە لە گواستنەوەی نزیکەی یەک ملیار". و 842 ملیۆن یۆرۆ بۆ ئێران سەبارەت بە باجەکانی غاز لە ماوەی 7 مانگ لە تەمەنی حکومەتدا" ئاشکرای دەکات کە "شاندێکی عێراقی لە بانکی ناوەندی و بانکی بازرگانی عێراق بەرەو سوڵتانییەتی عومان بەڕێکەوتن بۆ ئەوەی لەسەر فۆرمولەی گواستنەوەی عومان ڕێکبکەون". ئەم پارانە بە هەماهەنگی لەگەڵ گەنجینەی ئەمریکا دەدەنە سوڵتانییەت”.
سەبارەت بە پرسی گەمكردن بە دراوی بیانی، سەرۆکی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران ڕایگەیاند، "پرسی دۆلار شەڕە نەک قەیران، شەڕی نێوان دەوڵەتە، کە پێداگری لەسەر تەواوکردنی چاکسازی لە سیستەمی دارایی و بانکی دەکات، وگروپێکی کاریگەر، کە کۆمەڵێک گەمژانە و قاچاخچین”.
ئاماژەی بەوەشکرد، "ئێمە بە ئیرادە بەردەوامین بۆ بەدواداچوونی گەمژەکان و قاچاخچییەکانی دراوی بیانی"، ئاماژەی بەوەشکرد "ئەو تێبینیانەی کە ئاماژەم پێکرد بەرامبەر بەو 14 بانکە عێراقییەی کە لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکاوە سزا دراون، لەماوەی پێشوودا بووە نەک ئێستا".
سەرۆک وەزیران ئاشکرای کرد کە "دەزگای ئاسایشی نیشتمانی ئۆپەراسیۆنێکی قارەمانانەی ئەنجامدا کە تۆڕێکی گەمژانەی گەورەی دراوی ڕووخاند، کە نرخی ئاڵوگۆڕکردنیان دانا و پەیوەندییان لەگەڵ گەمژە بچووکەکان دەکرد بۆ ئەوەی دۆلار لە بازاڕ بۆیان دەربهێنن و ئەمانەش پەیوەست بوون بە کەسانی دیکەوە". لە هەرێمی کوردستان کە لە ڕێگەی ئەوانەوە دراوەکە بە قاچاخ دەهێنرایە دەرەوە"، دەشڵێت "بە هاوکاری لەگەڵ هەرێم لە کوردستان تۆڕێکی گەمژانەییش لە شاری هەولێر ڕوخێندرا".
هێمای بۆ ئەوەش کرد کە "بانک هەن پابەند نەبوون بە ڕێنماییەکانی بانکی ناوەندییەوە، ئێمەش وردەکاریی ڕوونیان لەبارەیانەوە بڵاودەکەینەوە، هەروەها یەکێک لەو گەمژانەیە کە دەستگیرکراوە لە ساڵی 2001 بەهەمان تۆمەت سزای زیندانی هەتاهەتایی بەسەردا سەپێنراوە، و ئەویش بووە". لە ساڵی ٢٠٠٢ لێی خۆش بوو”.
ئاماژەی بەوەشکرد، "ئۆپەراسیۆنە ئەمنییەکان دژی گەمژەکان بە هەماهەنگییەکی بەرز لەگەڵ دەسەڵاتی دادوەریدا ئەنجامدراون، و ئەنجومەنەکەش هاوکارییەکی نائاسایی بووە، هەروەها حکومەت بەردەوام دەبێت لەسەر ڕێکارەکان و هەر جوڵەیەکی گەمژەکان بەر ئێمە دەکەوێت، ئامانجیشمان ئەوەیە". نەک بۆرسە، بەڵکو گەمژەکان کە بازرگانی نایاسایی دەکەن و زیان بە ئابووری دەگەیەنن”.
سەبارەت بە ئاسانکارییەکان، سەرۆکی حکومەت ڕوونیکردەوە، "ئێمە ئاسانکاریمان بەخشی بە بازرگانانی بچووک بۆ ئەوەی دۆلار لە بانکی بازرگانی عێراق وەربگرن، هەروەها تیمێکمان هەیە کە کاردەکەن بۆ ئامادەکردنی ئاسانکاری گومرگی و باج بۆ هاوردەکاران"، ئاماژەی بەوەشکرد کە "بانکی ناوەندی لە ئێستادا کاریگەری هەیە". پێداچوونەوە بە کارەکانی هەموو بانکەکان و کۆمپانیاکانی ئاڵوگۆڕکردن بۆ پشتڕاستکردنەوەی پارە”.
سەرۆک وەزیران لەدرێژه‌ی قسه‌كانیدا ئاماژەی بەوەدا، "ئێمە گرنگی بە ژمارەی بانکەکان نادەین، بەڵکو گرنگی بە جێبەجێکردنی ڕێکارە یاساییەکان و جێبەجێکردنی تەکنەلۆجیای سەردەمیانە دەدەین، هەروەها لێدوانی میدیایی هەیە کە خزمەت بە گەمژەکان دەکات، چونکە کاریگەری لەسەر دامەزراوە فەرمییەکان هەیە، لەنێویاندا ناوەندی". بانکی، و ئەم لێدوانانە کاریگەرییان لەسەر بازاڕ هەبوو، چونکە گەمژەکان وەبەرهێنانیان بۆ کردوون بۆ بەرزکردنەوەی نرخی دۆلار”.
سەبارەت بە شەڕی گەندەڵی، سەرۆک وه‌زیران ڕایگەیاند، "هەوڵەکانمان لە ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی بەردەوامە بەبێ وەستان و ڕێگا بۆ ئەو کەسانە دەگرن کە بە پارەی گشتی خەریکن. ئێمە ڕۆڵی وڵاتانی برا و دۆست بە نرخ دەزانین کە هاوکارمان بوون بۆ وەرگرتنەوەی داواکراوەکان و". ئەم هەوڵانە بووە هۆی وەرگرتنەوەی یەکێک لە داواکراوترین کەسەکان لە دۆسیەی دزینی سکرتاریەتی باج، و دەستگیرکردنی ئەم کەسە." ئەوەی پێویستە دەبێتە هۆکارێکی گرنگ بۆ ئاشکراکردنی بارودۆخی تاوانەکە، و دوێنێ ، بەڕێوەبەرە گشتییەکان و بەرپرسانی سوڵتانییەتی عومان وەرگیرانەوە، کە تۆمەتبار بوون بە گەندەڵی”.
وە جەختیشی کردەوە کە "هیچ لایەنێک دوور نییە لە لێپرسینەوە لەگەڵ ڕێکارەکانمان لە بەدواداچوون بۆ پڕۆژەکان، گەندەڵییش تەحەدایەکی جددییە لەبەردەم پلانەکانمان لە کارەبا، چاکسازی ئابووری، کەرتی تایبەت، و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی دەبێت بە شێوەیەکی پیشەیی ئەنجام بدرێت". و بە شێوەیەکی یاسایی، نەک بە شێوەیەکی ناوزڕاندن و ڕەشبگیری”.
سەبارەت بە پەیوەندی لەگەڵ هەرێم، وتی "حکومەتی فیدراڵی و حکوومەتی هەرێم بە بەرپرسانە مامەڵە لەگەڵ ڕێککەوتنی دوو قۆڵی و ئەوەی لە بودجەدا هاتووە ده‌كه‌ن، و ئەمڕۆ دەستمان کرد بە دارایی بۆ به‌شێك لە شایستەی هەرێمی کوردستان لە بودجە". ، لە هەمان کاتدا جەختی لەوە کردەوە کە "هەناردەکردنی نەوتی عێراق لە ڕێگەی تورکیاوە بۆ بەندەری جەیهان هێشتا ڕاگیراوە".
