INA دۆسێی حەواڵەی دارایی بۆ هەرێمی كوردستان و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لە عێراق دەكاتەوە

بەدواداچوون و ڕاپۆرت

28-01-2023, 19:03

+A -A

بەغدا - INA

جاسم عەبود سەرۆكی دادگای باڵای فیدراڵی لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی عێراقی ڕایگەیاند: "دادگا پابەندە بە جێبەجێكردنی دەستور و یاسا و ئەوە لە بڕیارەكانیدا لەبەرچاو بگرێت ، ئاماژەی بۆ ئەوەیش كرد كە دادگای باڵای فیدراڵی نوێنەرایەتی دادوەرەكانی دەكات كاتێك بڕیارەكانی دەردەكات، بەو پێیەی بەرژەوەندی باڵای وڵات و خەڵك لەبەرچاو دەگرێت و بنەماكان و بەها دادوەرییە بەرزەكان لەبەرچاو دەگرێت كە هەموو دادوەرێك دەبێت پابەند بێت پێیەوە و سەرپێچی نەكات ، و ڕەچاونەكردنی ئەمە پرۆسەی دادوەری لە پێوەرە دروستەكان لە دەسەڵاتی دادوەریدا دوور دەخاتەوە، كە داوا لە دادگا دەكات كەیسەكە لەم كاتەدا بە هۆی بارودۆخی سیاسییەوە یەكلایی نەكاتەوە یان بە شێوەیەك چارەسەری بكات كە دەستور و یاسا پێشێل بكات. ئەمەش واتە داواكردن لە دادگا بۆ ئەوەی بەهاكانی دادوەری لەبەرچاو ناگرێت، كە هیچ دادوەرێك قبووڵی ناكات، چونكە بنەما دادوەرییەكانی ڕەنگدانەوەی ئەخلاق و بەها ئایینی و پەروەردەیی و نیشتمانپەروەرییەكانین.

و جەختیشی كردەوە، "ئامانجمان پاراستنی جێبەجێكردنی دروستی دەستوورە و زیان بە بەرژەوەندی باڵای نیشتمان نەكەین و ئەو یاسایانە پێشێل نەكەین كە دەبێت بەپێی ئەوەی تیایدا هاتووە جێبەجێ بكرێن"، ئاماژەشی بەوەدا كە "ئەو یاسایانە كە دەبێت جێبەجێ بكرێن". دادگای باڵای فیدراڵی و بە پشتبەستن بە بڕگەكانی مادەی (١٤)ی دەستوور، عێراقییەكان بە بێ جیاوازی لەبەردەم یاسادا یەكسانن بەهۆی ڕەگەز، نەتەوە، ڕەچەڵەك، ڕەنگ، ئایین، مەزهەب، باوەڕ یان هەر هۆكارێك بە هەر شێوەیەك بێت، و كە ئەو هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان وەك باقی هاوڵاتیانی عێراق وان، هیچ جیاوازییەك لە نێوان ئەو هاوڵاتیەی كە لە زاخۆ دەژی یان نیشتەجێیە و هیچ جیاوازییەك نییە لە نێوان ئەو هاوڵاتیەی كە لە فاو یان هەر شوێنێكی تر دەژی یان نیشتەجێیە".

ناوبراو لە درێژەی قسەكانیدا، "پێویستە حكومەت و لایەنە پەیوەندیدارەكان بە دوای هەموو ڕێگایەكدا بگەڕێن كە فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لەڕووی بڕی مووچەی مانگانە و بەرواری وەرگرتنیەوە یەكسان بكەن، و ئەوەش شكستی لایەنێكی دیاریكراو بۆ ئەوەی بتوانێت یەكسان بكات". پابەندبن بە بڕگەكانی دەستوور و یاساكانی كارپێكراو نابێت بنەمای یەكسانی پێشێل بكەن، و دەبێت كار بكرێت بۆ ستانداردكردنی مووچەی فەرمانبەران و هەموو ئەوەی پەیوەندی بەوانەوە هەیە لە سەرتاسەری عێراق و قبوڵنەكردنی دواخستنی ڕادەستكردنی مووچە بۆ هەر هۆكارێك بێت.

ئاماژەی بەوەشكرد، "ئامانجمانە دەسەڵاتە یاسادانان و جێبەجێكردنەكان لە سنووری دەسەڵاتە دەستوری و یاساییەكانیاندا سنووردار بكەین و تێپەڕاندنیان نەكەین، هەروەها دەسەڵاتە دروستەكان جێبەجێ بكەین".

دووپاتیشی كردەوە، بەپێی بڕگەكانی ماددەی 80/سێیەمی دەستوور، ئەركی ئەنجوومەنی وەزیران دەركردنی پەیڕەو و ڕێنمایی و بڕیارە بە ئامانجی جێبەجێكردنی یاساكان و نەك بە ئامانجی پێشێلكردنیان، وەك ڕەشنووسەكە یاساكان و بە پشتبەستن بە بڕگەكانی مادەی (٦٠)ی دەستوور لەلایەن سەرۆكی كۆمار و ئەنجومەنی وەزیرانەوە پێشكەش دەكرێن و كاتێك ئەنجومەن دەردەكات وەزیرەكان بڕیارێكی پێچەوانەی یاسایەك دەدەن، بەو پێیەی ئەمە پێشێلكردنی دەستوور پێكدەهێنێت، " بە ئاماژەدان بەوەی كە "دادگای فیدراڵی چارەسەری ئەو سەرپێچییە دەكات"، هەربۆیە بڕیارەكانی ئەنجومەنی وەزیران كە دادگا بە نادروستی بڕیاریدا پێشێلكردنی یاسای بودجەی فیدراڵی ساڵی ٢٠٢١ و یاسای بەڕێوەبردنی دارایی ژمارە (٦)ی ٢٠١٩.

ڕاشیگەیاند، "یاسای بودجەی گشتی فیدراڵیی كۆماری عێراق بۆ ساڵی 2021، بەپێی مادەی 11ی ئەو میكانیزمانەی دیاریكردووە كە شایەستە دراییەكان لە نێوان حكومەتی بەغدا و حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ساڵانی 2004 تا 2020 یەكلایی دەكرێنەوە". ئاماژەی بەوەشكرد كە "دوای هەموو ئەوانە، دروست نییە ئەنجومەنی وەزیران هیچ بڕیارێكی وەربگرێت كە پێشێلی یاساكانی پێشووتر بكات، بەتایبەتی كە ئەنجومەنی وەزیران تاكە دەزگایە كە بەپێی یاساو دەستوور بەرپرسیارە لە ئامادەكردنی ڕەشنووسی بودجەی فیدراڵی".

ئاماژەی بەوەشكرد، "دادگای فیدراڵی لە چوارچێوەی ئەو دەسەڵاتەدایە كە بەپێی مادەی 93/سێی دەستوور پێی دراوە، كە تێیدا هاتووە دادگای باڵای فیدراڵی دەسەڵاتی دادوەری بەسەر ئەمانەی خوارەوەدا هەیە (بڕیاردان لەسەر ئەو كەیسانەی كە لە جێبەجێكردنی یاسا فیدراڵیەكان، بڕیارەكان، ڕێساكانەوە سەرهەڵدەدەن ، ڕێنماییەكان، و ڕێكارەكان كە لەلایەن دەسەڵاتە فیدراڵیەكانەوە دەركراون)، و یاساكە مافی هەموو ئەنجومەنی وەزیران و كەسانی پەیوەندیدار و كەسانی دیكە مافی ئەوەیان هەیە ڕاستەوخۆ تانە لە دادگا بدەن”، ئاماژە بەوە دەكات كە “دادگا، بەپێی ئەوەی پێشتر ئاماژەی پێكراوە دەسەڵاتی دادوەری، دۆسیەكەی سەبارەت بە بڕیارەكانی ئەنجومەنی وەزیران ژمارە 194 لە 6/15/2021، 226 لە 7/6/2021، و 257 لە 3/8/ 2021، 335 لە 9/22/2021، 401 لە 11/2/2021 لەبەرچاو گرت ، و 8 لە 1/11/2022، و بڕیاری فیدراڵی ژمارە 170ی دەركرد.

عەبود ئەوەیش وت: دەسەڵاتی فیدراڵی لە عێراق بەپێی ماددەی 47 نوێنەرایەتی دەسەڵاتی یاسادانان كە لە ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی فیدراسیۆن پێكدێت و دەسەڵاتی جێبەجێكردن، كە لە سەرۆك كۆماری كۆمار ئەنجومەنی وەزیران، و دەسەڵاتی دادوەری، كە پێكهاتووە لە ئەنجومەنی باڵای دادوەری و دادگای باڵای فیدراڵی"، ڕوونیشیكردەوە، كە "سیستەمی حكومەت لە عێراق لەسەر بنەمای بڕگەكانی مادەی یەكەمی دەستوور كۆماریی، پەرلەمانییە، دیموكراسییە". ، كەواتە دەسەڵاتی جێبەجێكردن پێكدێت لە سەرۆكی كۆمار و ئەنجوومەنی وەزیران كە دەسەڵاتەكانی خۆی بە پێی دەستوور و یاسا بە پشتبەستن بە بڕگەكانی مادەی ٦٦ی دەستووری كۆماری عێراقی ساڵی ٢٠٠٥ دەكات."

دووپاتیشی كردەوە، "دەستوور ئەرك و دەسەڵاتەكانی سەرۆكی كۆمار و سەرۆكی حكومەت جیا دەكاتەوە، چونكە سروشتی سیستمی پەرلەمانی لە عێراقدا ئەو جیاكردنەوەیە دەخوازێت، هەروەك چۆن سروشتی سیستمی پەرلەمانی پێویستی بە ڕەچاوكردنی ئەو پرەنسیپە هەیە". لە جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان لەسەر بنەمای بڕگەكانی مادەی ٤٧ی دەستوور"، ئاماژە بەوە دەكات، كە ئەو “بەپێی دەستوور، سەرۆكی كۆمار سەرۆكی دەوڵەتە و هێمای یەكگرتوویی وڵاتە، نوێنەرایەتی سەروەری وڵات دەكات و دەستەبەركردنی پابەندبوون بە دەستوور و پاراستنی سەربەخۆیی و سەروەری و یەكگرتوویی و یەكپارچەیی خاكی عێراق بە پێی بڕگەكانی مادەی ٦٧ی دەستوور”.

و ئاماژەی بەوەشكرد، "سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران ئەو كارگێڕییە ڕاستەوخۆیە كە بەرپرسیارە لە سیاسەتی گشتی دەوڵەت و فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانە. ئەو ئەنجومەنی وەزیران بەڕێوەدەبات و سەرۆكایەتی كۆبوونەوەكانی دەكات، هەروەها مافی ئەوەی هەیە وەزیرەكان لە كارەكانیان دووربخاتەوە بە پەسەندكردنی ئەنجومەنی نوێنەران بە پشتبەستن بە بڕگەكانی مادەی ٧٨ی دەستوور”.

ڕوونی كردەوە، “رێگەپێدانی دەستوور بە سەرۆكی كۆمار و ئەنجومەنی وەزیران پراكتیزە دەكرێت لە ئەنجامدا دەبێت بەرپرسیارێتی دەستوری و یاسایی بەدی بهێنرێت بۆ هەریەكێكیان پێشێلكردنی بڕگەكانی دەستور و یاسا، و جێبەجێنەكردنی ئەوەی دەستور و یاسا بەسەریاندا دەسەپێنێت بەپێی دەسەڵاتە دەستوری و یاساییەكانیان، چونكە ئەمە پێشێلكاری پێكدەهێنێت لە دەستوور، بەو مانایەی كە سەرۆكی كۆمار و سەرۆكوەزیران مومارەسەی دەسەڵاتەكانیان بەپێی دەستوور و یاسان، و ئەمەش پێویستی بە بەدیهێنانی بەرپرسیارێتی دەستووری و یاسایی هەیە بۆ هەریەكێكیان كە پێشێلكردنی بڕگەكانی دەستوور و یاسا، و جێبەجێنەكردنی ئەوەی دەستور و یاسا بەسەریاندا دەسەپێنێت بەپێی دەسەڵاتە دەستوری و یاساییەكانیان، بەو پێیەی ئەمە نوێنەرایەتی لایەنی دووەمی پێشێلكردنی دەستور دەكات، كە بەرپرسیارێتی كەسی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، پێشێلكردنی دەستورە و كارنەكردن بەپێی بەرژەوەندی باڵای نەتەوەیی وڵات و گەل"، ئاماژە بەوە دەكات كە "ئەمە وا دەخوازێت هەموو دەزگاكانی چاودێری دەسەڵاتە دەستووری و یاساییەكانیان بۆ پێشگرتن و چارەسەركردنی ئەم پێشێلكارییە بەكاربهێنن، بەتایبەتی كە بەرپرسیارێتی سەرۆكی كۆمار لە ئەستۆی بەرپرسیارێتییەكی تاكەكەسی، بەپێی ئەوەی لە مادەی ٦١/شەشەممەی دەستووردا هاتووە”.

ڕاشیگەیاند، "بەرپرسیارێتی سەرۆكی حكومەت و وەزیرەكان لەبەردەم ئەنجومەنی نوێ