مه‌سرور بارزانی: بەردەوامین لە گفتوگۆ له‌گه‌ڵ به‌غدا بۆ چارەسەرکردنی کێشه‌كان
سیاسی
- 11-05-2022, 14:15
هه‌ولێرـ INA
ئه‌مرۆ مه‌سرور بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌گۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانی دا تیشكی خسته سه‌ر چه‌ند بابه‌تێكی په‌یوه‌ندیدار به‌هه‌ولێر و به‌غداوه و ئاژانسی هه‌واڵی عێراقی (INA) به‌دواچوونی بۆی كرد.
سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌وڵامی پرسیارێكدا ئایا پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا لە چ ئاستێکدایە، ئایا ئاسۆیەک بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هەردوولا هەیە؟ راگه‌یاند" پەیوەندیمان بەردەوامە و شاندەکانمان دەڕۆنە ئەوێ، ئەو پۆستانەی هێشتا بە دەستی خەڵکی کوردستانەوە ماون، لەوێ بەشدارن، وەزیرە بەڕێزەکان و بەرپرسان لەوێن، لە ئاستی حزبییش شاندی حزبی و لایەنە سەرەکییەکان لێرە سەردانی عێراق دەکەن، شاندی ئەوان سەردانی هەولێر دەکەن، بەردەوامین لە گفتوگۆ بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی هێشتا چارەسەر نەبوون. ئەمانە کۆمەڵێک بابەتن کە پێویستییان بە گفتوگۆی زیاترە، پێمان وایە پابەندبوون بە دەستوور دەبێتە بنەمای چارەسەرکردنی ئەم کێشانە. بۆ نموونە، بڕیارێک لە دادگای فیدراڵی لەسەر چارەسەرکردنی ماددەی ١٤٠ لە ساڵی ٢٠١٩ دەرچووە، بەداخەوە پشتگوێ خراوە و حکوومەتی فیدراڵی خۆی بە جێبەجێکردنی پابەند نەکردووە، بەڵام بڕیارێک کە لە بەرژەوەندیی حکوومەتی فیدراڵییە، دێت دەیکات بە بنەمایەک بۆ فشارخستنە سەر هەرێمی کوردستان. بەم شێوەیە ناکرێت، ئێمە هەموومان هاووڵاتیی یەک وڵاتین، وەک چۆن خەمی هاووڵاتییانی کوردستانمانە، خەمی هاووڵاتییانی عێراقیشمانە لە بەغدا و بەسرە و کەربەلا و نەجەف و هەر شوێنێکی تر بێت، دەمانەوێ عێراق بکەوێتە سەر ڕێی ڕاستەقینەی خۆی و کێشەکانی بنبڕ بێت، ئێمە داکۆکی لە جێبەجێکردنی دەستوور دەکەین تا هەموو خەڵکی عێراق تێیدا سوودمەند بن.
هه‌روه‌ها له‌ولامی پرسیكارێكی تر دا سه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه لەم دواییە وەزیری نەوتی عێراق ڕایگەیاند کە بەهای نەوتی هەرێمی کوردستان ناگاتە ٥٠٪؟ پرسیاری دووەمم ئەوەیە کە لەم دواییانە گوترا دۆسیەی نەوت بە مەزاجی سیاسی بەڕێوە دەبرێت، کێ ئەمە دەکات؟
مەسرور بارزانی راگه‌یاند" جارێ پرسیاری یەکەمت ڕاست نییە، شتەکان بە داتا و ژمارەیە، دیارە نەوتی خۆمان بە چەند دەفرۆشین، کۆمپانیای دیلۆیت و خودی سۆمۆش دەزانێت هەریمی کوردستان چەند نەوت دەفرۆشێ و بە چ نرخێک دەفرۆشێ، هەموو داتاکانیشیان لەلایە. بەداخەوە وەزارەتی نەوتی عێراق و کۆمپانیای سۆمۆ هەڕەشە لە کڕیارەکانی نەوتی هەرێمی کوردستان دەکەن، ئەوانیش ترسیان هەیە و داوا دەکەن نەوتەکە بە نرخێکی کەمتر بکڕن. ئەگەر حکوومەتی فیدراڵی خەمی خەڵکی کوردستانی بێت، ئەم هەڕەشەیە لادەبات تا نرخی نەوتی کوردستانیش وەک سۆمۆی لێ بێت. لە ڕیفۆرمی ئەم کابینەیە ئێمە جیاوازیی فرۆشتنی نەوتمان زۆر کەم کردووەتەوە و لەو نرخە نزیکین کە سۆمۆ نەوتی پێ دەفرۆشێت. ئێمە لە هەرێمی کوردستان هەرچی خەرجیی دەرهێنان و گواستنەوە و گەڕان و پەرەپێدان و هەمووی یەک فایلە، بۆیە ئەو پارەیەی بە کۆمپانیاکان دەدرێ بۆ پێشخستنی کێڵگەی نەوت، یان ئەو پارەیەی بۆ گەڕاندنەوەی ئەو سەرمایەی دابینیان کردووە، هەمووی وەکوو خەرجی لە حکوومەتی هەرێم یەک دۆسیەیە.
عێراق دەڵێ دۆسیەی دەرهێنانی نەوت کەمترە، بەڵام باسی ئەوە ناکات کە چەندین ملیار دۆلاری دیکەی بۆ گەڕان بەدوای نەوت دابین کردووە، تەنیا دۆسیەکانیان جیا کردووەتەوە و دەڵێن نرخی ئێمە کەمترە، ئەمە هیچ ڕاست نییە و هەموان دەتوانن لە ماڵپەڕەکان بیبینن.
ئەگەر ئێمە داوا دەکەین چارەسەری کێشەکە بە تەکنیکی بکرێت، دەبێ ڕەچاوی دەستوور بکرێت کە مافی هەرێمی کوردستانی تێدا دیاری کراوە، بەڵام لە پەنای دەستوورەوە پێچێک بکرێت و بێن بە شێوەیەکی دیکە بیانەوێت ئیرادەیەکی سیاسی تاکلایەنە فەرز بکەن، بەبێ ئەوەی تەوافوقێکی دوولایەنە هەبێت، بێگومان دیار دەکەوێت کە کێ ئەمە وەکوو کارتی فشاری سیاسی بەکار دێنێت. سه‌رۆكی حكومه‌ت وتی" پرسیارێکم هەیە، ئەگەر حکوومەتی عێراق یاسای نەوت و غازی هەبێت، ئەم کێشانە دروست دەبن؟ بۆچی یاسای نەوت و غاز لە عێراق نییە؟ ئێمە داوا دەکەین ئەم کێشانە ئەگەر یاسایین، با یاسای نەوت و غاز لە عێراق پەسەند بکەین و هەموومان لە ژێر ڕۆشنایی ئەو یاسایە ماف و ئەرکی خۆمان دەزانین و دەتوانین بگەینە ئەنجامێکی گونجاو.
سه‌باره‌ت به‌بڕیاری دادگای فیدارڵی عێراق كه چۆن مامه‌ڵه له‌گه‌لی ده‌كه‌ن ؟
مەسرور بارزانی راگه‌یاند" لەبارەی بڕیارەکانی دادگا، ئێمە لە هەرێمی کوردستان هەرچوار سەرۆکایەتیی (هەرێم، پەرلەمان، ئەنجوومەنی دادوەری و حکوومەت) گوتمان ئەم بڕیارە پەسەند نییە، بەڵکوو بڕیارێکی نایاسایی و نادەستوورییە، بەڵام ئامادەین بگەین بە ڕێککەوتنێک لەسەر بنەمای دەستوور، ئەمەش پێویستە پێش هەموو شتێک یاسای نەوت و غاز پەسەند بکرێت لە حکوومەتی فیدراڵی کە ببێت بە یاسایەک هەموومان پشتی پێ ببەستین، جیاوازی لەوەیە حکوومەتی فیدراڵی بڕیارێک دەدات بەبێ ئەوەی پشتیوانیی یاسایی هەبێت. ئێمە لە ٢٠٠٧ یاسایەکمان پەسەند کردووە، دەستوور دەڵێ هەر چییەک لە دەسەڵاتی حەسریی فیدراڵیی نییە، لە هەرێمی کوردستان دەتوانرێت بڕیاری لێ بدرێت، ئەمە وا دەکات حکوومەتی هەرێمی کوردستان پشتیوانییەکی یاسایی بەهێزی هەبێت، بەڵام حکوومەتی فیدراڵی یاسای نییە تاوەکوو پشتی پێ ببەستێت، هیوادارین حکوومەتی فیدراڵی یاسای خۆی هەبێت.
هه‌روه‌ها له‌وڵامی پرسیارێكی دیكه كه وەزارەتی نەوتی عێراق دەڵێ بڕیارەکە جێبەجێ دەکەین، ئێوە چی دەکەن؟
سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم راگه‌یاند" ئێمە ناتوانین تەنیا بێین ئەو شتانەی یەکێک بە ویستی سیاسیی خۆی دەستنیشانی دەکات، قسەی لەسەر بکەین. شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان زیاترە لەوەی تەنیا مووچەی بۆ دیاری بکرێت، لە خەرجییە سیادییەکان چی بۆ هەرێمی کوردستان کراوە؟ لە قەرەبووکردنەوەی ئەو تاوانانەی بەرامبەر کوردستان کراوە، چی بۆ هەرێمی کوردستان کراوە؟ لە بابەتی ناوچە کێشەلەسەرەکان چی کراوە؟ ئێمەش مافمان هەیە، لە خەرجییە سیادییەکان بێبەش بووین، بەشێکی زۆری داهاتی عێراق بۆ خەرجییە سیادییەکان دەڕوات، چەند لەم خەرجییانە بۆ خەڵکی کوردستان دابین کراوە؟ لە بابەتی پێشمەرگە چی کراوە؟ لە قەرەبووکردنەوەی لافاو و کارەساتەکان چی بۆ هەرێمی کوردستان کراوە؟ مافی هەرێمی کوردستان لە زۆر ڕووەوە پێشێل کراوە، ئەو ماددە دەستوورییانەی گرنگن بۆ خەڵکی کوردستان پێشێل کراون، هەمان دادگا بڕیاری لەسەر جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ داوە، بۆچی حکوومەت خۆیان پابەند نابینن بە جێبەجێکردنی ئەو بڕیارە، ڕاکردن لە بڕیارێک و داکۆکیکردن لە بڕیارێک، دەبێتە بابەتێک کە بە ئیجتیهادی شەخسیی وەزارەتێک، یان کەسێکە، ئێمە خۆمان بە خاوەن ماف لەم وڵاتە دەزانین، بۆیە پابەندین بە جێبەجێکردنی ئەرکەکانمان، بەڵام داکۆکییش لەسەر هەموو مافە دەستوورییەکانمان دەکەین.
ده‌رباره‌ی ئەو هێرشانەی وەزیری نەوتی عێراق دەیکاتە سەر هەرێمی کوردستان، بۆچی؟
مەسرور بارزانی راگه‌یاند" خاڵی یەکەم، نامەوێ وەڵامی بەڕێز وەزیر بدەمەوە، ئێمە وەزارەتمان هەیە و لە ڕێی خۆیانەوە وەڵام دەدەنەوە، بەڵام ئەوەی حکوومەتی هەرێم پابەند نەبووە، ڕاست نییە، چەندین نووسراو و سەردانی شاند هەبووە لە هەردوولا، ئێستا بۆ هەر مەرامێکی سیاسی، یان هەر مەرامێک بێت بە جۆرێکی تر پێناسەی بکەن، ئەمە دەبێ خۆیان ڕوونی بکەنەوە. ئێمە ئەوە بە مافێکی دەستووریی خۆمان دەزانین کە ئیدارەدانی مەلەفی نەوتی کوردستان مافێکی خەڵکی کوردستانە، بەپێی دەستوور. ناکرێ وەک کۆمپانیایەک مامەڵەی لەگەڵ بکرێت، هەرێمی کوردستان کۆمپانیا نییە تا وەک کۆمپانیایەک مامەڵەی لەگەڵ بکات. حکوومەتی هەرێم ئیستجابەی هەبووە، وەڵامی داوەتەوە و ڕای خۆیشی پێشنیاز کردووە کە ئێمە چارەسەری چۆن دەبینین، ئەگەر ڕای کەسێکی تر قەبووڵ نەکەی، دەبێ تۆمەتباری بکەی بەوەی ئیستجابەت نەبووە؟ ڕای تاکلایەنە ناسەپێندرێت، گفتوگۆ ئەوەیە کە هەردوولا لەسەری ڕازی بن، پێویستیمان بە حەکەمێک هەیە، حەکەمەکەمان دەستوورە کە دەبێت هەردوولامان پێیەوە پابەند بین، بە هیچ شێوەیەک نەمانگوتووە ئامادە نین پێیەوە پابەند بین، دەمانەوێ زیاتریش ڕێک بکەوین، نازانم دەیانەوێ ڕێک بکەون، یان چاوەڕێی حکوومەتێکی تازەن لە عێراق. دیسان داوا دەکەمەوە لە حکوومەتی فیدراڵی کە لە پەسەندکردنی یاسای نەوت و غاز پەلە بکەن.
سه‌باره‌ت به بەردەوامبوونی پشکی هەرێمی کوردستان لە یاساکانی بودجەی عێراق بووە؟
مەسرور بارزانی وتی" لەبارەی پشکی هەرێمی کوردستان، هەموو جار گوتوومانە غەدرمان لێ کراوە، بەداخەوە شەقامی عەرەبی وا تێگەیەندراوە کە لەسەر حیسابی خەڵکی عێراق هەرێمی کوردستان پارە وەردەگرێ، بەداخەوە ئەمە ڕاست نییە، ئێمە پێکهاتەیەک و دیارە کە ڕێژەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان چەندین، دەبێ ڕێژەکەمان دیار بێت. کاتی خۆی ١٧٪ بوو، دواتر سەرۆک وەزیرانێک بۆ ١٣.٦٪ کەمی کردەوە، ئەمەش لە داهاتی گشتیی عێراق نەبووە، بەڵکوو دوای ئەوەی خەرجییە سیادییەکانی لێ جیا کراوەتەوە کە ساڵ بە ساڵ زیادی کردووە، لەم خەرجییانەش هەرێمی کوردستان مەحروم بووە. لەو ٥٥٪یەی ماوەتەوە، بە حیساب ١٣.٦٪ی بۆ کوردستان بووە، دواتر کردیانە سەر خەرجییە فعلییەکان کە ئەمەش داهاتی هەرێمی زۆر کەمتر کردەوە. با بەراورد لە نێوان داهاتی هەرێمی کوردستان و عێراق بکەین، ئێمە گوتوومانە کۆی داهات حیساب بکەین و دواتر لەسەر هەموو عێراق دابەشی بکەین، ناکرێ لایەنێک بە کەیفی خۆی هەموو شتەکان وەلا بنێت و دواتر بێت لەسەر ئەو باقیەی ماوەتەوە دانوستانمان لەگەڵ بکات.
حەز دەکەم خەڵکی عێراق دڵنیا بکەمەوە کە داوای زیاتر لە مافی خۆمان نەکردووە، مەغدووریشین و غەدریشمان لێ کراوە، قەرەبووی خەڵکەکەمان نەکراوەتەوە لەو تاوانانەی بەرامبەریان کراوە، چوار هەزار و ٥٠٠ گوندمان وێران کراوە، ١٨٢ هەزار کەسمان لێ ئەنفال کراوە، کوا قەرەبووەکەیان؟
عێراق وڵاتێکی دەوڵەمەندە و داهاتێکی یەکجار زۆری هەیە، هیوادارین ئەو سەروەتە بۆ هەموو خەڵکی عێراق بەکار بێت، گریمان خەڵکی کوردستان مافی خۆی وەرگرتووە، پرسیارم ئەوەیە خەڵکی عێراق مافی خۆی وەرگرتووە؟ سەماوە و ئەنبار و بەسڕە مافی خۆیان وەرگرتووە؟ شوێنێکمان پێشان بدەن کە خەڵکی عێراق مافەکانیان پێ درابێت، ئێمە داوا دەکەین مافی هەموو خەڵکی عێراق دابین بکرێت.
