زەرادەشتی.. پاشكەفتیێن وێ ئاگری دپەرێسن و روویێ خودێ دناڤرا دبینن!
- 20-09-2018, 00:00
عامر جەلیل ئیبراهیم
و، صباح كوردستان
لدەف ئاینێ زەرادەشتییان، پروسا هاوسەرگیریێ دناڤ پەرستگەهێدا و ب ئامادەبوونا زەلامێ زەرادەشتی و دوو دیدەڤانان دهێتە ئەنجامدان، كو ژن ل سەر زاڤای دبیتە دیدەڤان و زەلام ل سەر ژنێ دبیتە دیدەڤان، رازیبوونا هەردوو لایان ژی مەرجە و دڤێت تەمەنێ كوری ژی ژ 18 سالان كێمتر نەبیت و یێ كچێ ژ 16 سالان و هەردوو سووند دخون، كو د ماف و ئەركاندا د یەكسان بن
ژ هەمیان زێدەتر پروپاكندە ل سەر ڤی ئاینی دەركەفتینە، ب سەدان چیرۆك و چیڤانوك ل سەر هاتینە دروستكرن، زەرادەشتی یان مەجوسیەت، فەلسەفەكا ئاینی/ ئاسیەوی یا كەڤنە، دگەل دەمی پێشكەفتیە و تا بوویە ئاین، (ئەخمەنی و بارسی و ساسانیان) كرینە ئاینێ فەرمیێ ئمبراتوریەتێن خوە، ئاین بۆ (زەرادەشتی) دامەزرێنەرێ وێ دزڤریت، بكەڤنترین ئاینێن خودێناسیێ ل جیهانێ دهێتە ناسكرن، كو بەری 3500 سالان ل (وەلاتێ فارس) ل دەڤەرا رۆژهەلاتی ژ ئمبراتوریەتا ئەخمینی دەركەفتیە، دەما زەرادەشتێ فەیلەسوف، كومەلگەها خوداوەندێن فارس نەهێلاین و هەمی لبن ناڤێ خوداوەند (ئاهورومەزدای) كومڤەكرین.
بەردەوامیدان ژی ب پروژێ كوڤارا (ئەلشەبەكە) ب ناساندنا جوداهیا كومەلگەهێ عیراقی، مە ئەڤ دان و ستاندنە دگەل خانم (ئاوات حوسام لدین) نوونەرا زەرادەشتیان ل وەزارەتا ئەوقاف و كاروبارێن ئاینی ل هەرێما كوردستانێ ئەنجامدا و سەبارەت زەرادەشتیێ و دەستپێكا وێ وەك ئاین و تیتالێن وێ و رێ و رەسمێن وێ، ئاوات خانێ گوت: "زەرادەشتی پاشكەفتیێن ئاینەكینە، كو (زەرادەشتی) گازی بۆ كری و بلاڤكری و ئەو ئێكەم كەس بوو، بەریا 3750 سالان داخوازا تاكخودایێ كری، لدەمەكی گەلەكیا خوداوەندان ل (هندستانێ و تاجكستانێ و ئەزربیجانێ) و هەمی دەڤەرێن دناڤبەرا دوو رووباراندا درێژە پێدان هەبوو و شەنگستێ ئاینێ زەرادەشتی ل سەر بنیاتێ سێ رەوشتان پەیدا بوویە، ئەو ژی (هزرا چاك و گوتنا چاك و كارێ چاك) و دەما مرۆڤ د رۆژێن خویێن ژیانێدا ڤان هەر سێكان جێبەجێ دكەت، بەهەشتەكێ ل سەر عەردی بۆ خوە و خێزانا خوە و كومەلگەهێ مرۆڤایەتی ئاڤا دكەت، هینگێ ژیان و ڤیان و ئێكگرتن و ئاشتی ل سەر عەردی بلاڤ دبیت و زانست پێش دكەڤیت".
زەرادەشت كییە؟
ـ ناڤێ وی (زەرادەشت)ە و كورێ (بوروشب)ە و ناڤێ دەیكا وی (دوگدە)یە، زەرادەشت ل باژێرێ (راگا) ل سەر لێڤێن دەریا (جیجست) ل سالا 1768 بەری زاینێ ژ دایكبوویە و گەلەك ژێدەر دیاردكەن، كو ئەو دەریاچا ئورمیێ یا نوكەیە، كو دكەڤیتە باكورێ رۆژئاڤایێ ئیرانێ و ژێدەر دیاردكەن كو ئەو ژ نەتەوا كورد بوو، (فارس و ئەفغانی و پاكستانی ژی دبێژن) ژ نەتەوا مەیە، بەلێ ئەو نەیا گرنگە، ژبەركو پەیاما زەرادەشتی پەیامەك بوو ژ بۆ مرۆڤایەتیێ هەمیێ، ناڤێ زەرادەشتی ژی یان كو (ستێرا زەر)، ژ خێزانەكا سادە و لبەر دەستێ گەلەك حەكیمێن چەرخێ خوە خواندیە و دەما گەلەك خوداوەند دهاتنە پەرستنێ و گەندەلی و خرابی بلاڤەبووی، بۆ ماوێ دەهـ سالان چوو چولی و كەفتە هزركرنێ ل سەر سروشتی و عەسمانی و ستێران و لدووماهیێ گوتی من خودێ تاكانە دیت، ئەڤێ عەردو عەسمانی پرێڤە دبەت.
رێ و رەسمێن ئاینێ زەرادەشتی چنە؟
ـ وەكی هەمی ئاینێن دی، رێ و رەسمێن ئاینێ زەرادەشتی گوهورین بسەردا هاتینە، كو سرودێن وێ (كاساكان)، كو رێنمایێن زەرادەشتی بوون، رێ و رەسمێن ئاینی كرنا نڤێژی پێنج جاران د رۆژێدا و نڤێژكەر ئاراستەیێ روژێ دگریت و رۆژیگرتن دهەمی هەیڤاندا چوار رۆژن و بتنێ نابیت گوشت تێدا بهێتە خوارن، كو ژمارا رۆژیان د سالێدا دبنە 48 رۆژی و رۆژیگرتن دهەمی هەیڤاندا ل رۆژێن دویێ و دوازدێ و چاردێ و بیست ئێكێ دبن، د ئاینێ زەرادەشتیدا، بێباركرنا لەشی ژ خوارنێ زیان بۆ لەشی و مێشكی هەنە.
بوچی (ئاگری و رۆژێ)، جهەكێ تایبەت د ئاینێ زەرادەشتیدا هەیە؟
ـ رۆژ و روناهی قیبلەتگەها زەرادەشتیانە و ئەو وان ناپەرێسن وەك هندەكا بدویڤ ئاینێ زەرادەشتیان ڤەنای، ئاگر ژی لدەف زەرادەشتیان یێ پیروزەو بێی وێ چ ژیان ل سەر عەردی نابیت، ل كومڤەبوونێن پەرستنێ یێن فەرمی ژی، دێ نڤێژ ل بەرامبەری ئاگری بیت و پەرستگەهـ ژی پشتی مرنا زەرەدەشتی هاتینە دیتن، زەرادەشت د ئێك ژ سرودێن خوەدا دبێژیت "مرۆڤ بۆ پەرستنا خودێ پێدڤی جهەكێ تایەت نینە، ژ بەركو خودێ لهەمی جهەكی یە".
هاوسەرگیری و بەردان (تەلاق)، دناڤ ئاینێ زەرادەشتیدا چاوانە؟
ـ لدەف ئاینێ زەرادەشتییان، پروسا هاوسەرگیریێ دناڤ پەرستگەهێدا و ب ئامادەبوونا زەلامێ زەرادەشتی و دوو دیدەڤانان دهێتە ئەنجامدان، كو ژن ل سەر زاڤای دبیتە دیدەڤان و زەلام ل سەر ژنێ دبیتە دیدەڤان، رازیبوونا هەردوو لایان ژی مەرجە و دڤێت تەمەنێ كوری ژی ژ 18 سالان كێمتر نەبیت و یێ كچێ ژ 16 سالان و هەردوو سووند دخون، كو د ماف و ئەركاندا د یەكسان بن، سەبارەت بەردان (تەلاق) ژی بتنێ دڤان حالەتاندا دهێتە ئەنجامدان، ئەو ژی، نەپاكیا نیشتیمانی یان نەپاكیا هاوسەرگیریێ یان نەخوشیەكا دەروونی یان لەشی و دحالەتێ بەردانێ ژیدا، هەر تشتێ وان هەی ب یەكسانی ل سەر هەردوویان دهێتە بلاڤكرن.
ئایا مرۆڤ ژ دایكبوونا خوە ژی هەر زەرادەشتییە؟
ـ نەخێر، هندەك مەرج یێن هەین بۆ هاتنا ناڤا ئاینێ زەرادەشتی، ئاین بۆ زاروكێ ژنوو خودێ دای ناهێتە هەلبژارتن تا تەمەنێ وی دگەهیتە (16 بۆ 18) سالیێ، هینگێ ئەو دشێت ئاینێ خوە ب حەزا خوە و باوەریبوونا خوە دەست نیشان بكەت، هەكە زەرادەشتی هەلبژارت، دێ ئاهەنگەكا ئاینی بۆ هێتە دانان و شنوو دێ بیتە زەرادەشتی.
وە جەژنێن تایبەت هەنە؟
ـ بەلێ مە گەلەك جەژن یێن هەین و ئەم گەلەك گرنگیێ پێددەین، ژبەر كو خودێ حەزدكەت مرۆڤ دكەیف خوەش بن، دێ ل هەمی جەژنان بینی، مە ئاهەنگ و سرود و موزیكە و سەما و ستران یێن هەین، بگشتی ژی زەرادەشتییان جەژنا نەوروزێ هەیە و دكەڤیتە (1،2،3،4) ژ هەیڤا (خاكە لیو) یا كوردی كو دكەڤیتە 21ێ هەیڤا ئادارێ و جەژنا (ئاوان) یان كو جەژنا ئاڤێ و ئەو رۆژا ئێكێ یە ژ هەیڤا "بوشبە" یا كوردی و دكەڤیتە 12ێ خزیرانێ، رۆژا ئێكێ ژ هەیڤا (رەز بەر) كو دكەڤیتە 22 هەیڤا ئەیلولێ و جەژنا (زاینی) یان كو جەژنا بوونێ و دكەڤیتە رۆژا چلێ ژ وەرزێ زڤستانێ و دڤێ رۆژێدا رۆژ درێژ دبن.
رێ و رەسمێن ڤەشارتنا مرییان لدەف وە د جودانە بوچی؟
ـ مە باوەریا هەی كو پشتی مرنێ گیان بۆ ماوێ سێ رۆژان دمینیت، بەری بەرەڤ جیهانا دیڤە بچیت، دیسان مە باوەریا ب رۆژا حیسابێ هەی و زەرادەشتیێ باش دێ د بەهەشتێدا یێ نەمر بیت و یێ خراب دێ دگەل شەیتانان دناڤ ئاگریدا نەمر بیت.
مە رێ و رەسمێن ڤەشارتنا مرییان ژی هەنە، ئەم دگەل وێ هزرێ نینین كو لەش دگەل ماددێن ژیانێ (ئاڤ و ئاخ و هەوا و ئاگر)ی تێكەل ببیت، تا كو پیس نەكەت، بوویە ئەم كەلەخێن مرییان بۆ بالندێن گوشت خور دهێلین و دهێلینە ل سەر كەلهێن بێدەنگیێ و زەلامێن ئاینی بڤان رێ و رەسمان رادبن و پشتی بالندە گوشتێ مرییان دخون، هەستیێن وان دكەنە د دەرزان را و بێی بهێنە ڤەشارتن. بەلێ زەرادەشتیێن ل كومەلگەهان دژین نەشێن ڤان رێ و رەسمێن ڤەشارتنێ ئەنجامبدەن و لدویڤ شیرەتا زەرادەشتی و خوە گونجاندن دگەل كومەلگەهان، كەلەخێ مری دكەنە دناڤ سندوقێن ئاسنیدا و باش دهێنە دەرگرتن و د ناڤ گورەكێ ئاسایدا دهێنە ڤەشارتن.
ئایا وە پەرتوكەكا تایبەت ب زەرادەشتییانڤە هەیە؟
ـ ناڤێ پەرتوكا پیروزا تایبەت ب زەرادەشتیانڤە، (ئاڤێستا) یە و ژ 21 بەرگان پێكدهێت و 815 بەشن و ژ ئەگەرێ شەران بتنێ پێنج بەش ژێ ماینە و ئەوا گرنگا پشت بەستن ل سەر دهێتە كرنێ، (كاسا) یە و ژ سرودێن زەرادەشتی پێك دهێت.
زەرادەشتی چ زمان بكار دئینن؟
ـ درێ و رەسمێن ئاینیدا ئەم زمانێ ئاڤێستایا كەڤن بكار دئینین، كو وی دەمی یێ بەر بەلاڤ بوو، بەلێ نوكە هەر نەتەوەیەك بزمانێ كومەلگەهێ خوە دئاخڤیت، بەلێ لاڤێن مە بزمانێ ئاڤێستایێ نە.
وە جڤاتەك تایبەت بكاروبارێن وەڤە هەیە یان كەسەك نوونەراتیا وە ل پەرلەمانی بكەت؟
ـ د نوكەدا مە چ جڤات نینن، بەلێ مە (حەوز)ا كوردستانی ل وەلاتێ سوێد هەیە و ژلایێ ئێكەتیا ئەوروپیڤە یا فەرمیە و ئەم ل جیهانێ ئەندامین د بوردێ زەرادەشتیاندا و د سەر ڤێ ژی را، دپلانا مەدایە ئەم ئەنجومەنەكێ زەرادەشتی ل كوردستانێ ژی دروست كەین.
پەرستگەهێن وەیێن تایبەت ل عیراقێ كیشكن؟
ل سولەیمانیێ مە (ئەتشكاهـ) هەیە و ئەم تێدا پەرستنا خوە دكەین و سمینارێن خوە یێن تایبەت د فەلسەفە و ئاینێ زەرادەشتیدا پێش كێش دكەین.
ئاینێ زەرادەشتی چ جوداهی دگەل ئاینێن دی هەیە؟
ـ ئەو نە جوداهینە بەلكو تایبەتمەندینە، هەر ئاینەكی تایبەتمەندیێن خوە هەنە و مە باوەری ب قەدەرێ نینە وەك ئاینێن دی، ئەو دبێژن باشی و خرابیێن دگەهنە مرۆڤی ئەو ژ خودێ نە، بەلێ د زەرادەشتیێدا، مرۆڤ بەرپرسە ژ قەدەرا خوە و ئەو یێ ئازادە رێكا باشیێ هەلبژێریت یان یا خرابیێ، ژبەركو خودێ هندی (زەرەكێ) ژ حكمەتا خو دایە مرۆڤی، دا لدویڤ باشیێ بكەڤیت و خوە ژ خرابیێ بدەتە پاش.
زەرادەشتی جوداهیێ دناڤبەرا ژن و زەلاماندا ناكەن، ئەو دهەمی بواراندا یەكسانن، دیسان مە باوەری نینە كو بەهەشت یان دوزەخەكا ماددی هەبن و بەلكو بەهەشت و دوزەخ تشتێن لاوەكینە دژیانێدا و دشیانێن مرۆڤاندایە، بەهەشتەكێ بۆ خوە و خێزانا خوە و كومەلگەهێ خوە دروست بكەت.
